1. Wprowadzenie
Wniosek do TSUE o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożył Sąd Rejonowy Lublin‑Wschód postanowieniem z 28 maja 2018 r., w związku z postępowaniem Lexitor sp. z o.o. przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. Franciszka Stefczyka, Santander Consumer Bank S.A. i mBank S.A. Istotą trzech sporów, wspólnie rozpoznawanych przez sąd odsyłający, była treść trzech umów o kredyty gotówkowe zawartych między konsumentem a pozwanymi, zgodnie z którą w każdej z nich przewidziana była zapłata dla każdej z instytucji bankowej określonej prowizji za udzielenie kredytu, przy czym jej wysokość była niezależna od okresu obowiązywania umowy. Instytucje kredytowe pobrały te prowizje, natomiast konsumenci spłacili owe kredyty przed datą ustaloną w tychże umowach, po czym dokonali przelewu wierzytelności należnych im z racji wcześniejszej spłaty na rzecz Lexitor sp. z o.o. – świadczącej usługi prawne dla konsumentów, która z kolei wezwała pozwanych do zapłacenia części prowizji w proporcji do okresu spłaty, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Instytucje kredytowe nie zastosowały się do tych wezwań, zatem Lexitor sp. z o.o. złożyła przeciwko nim do sądu odsyłającego trzy pozwy w sprawie zwrotu części prowizji, który wydał nakazy zapłaty, na co pozwani wnieśli sprzeciwy.
W tej sytuacji Sąd Rejonowy Lublin- ‑Wschód zawiesił postępowanie i zwrócił się do TSUE z następującym pytaniem prejudycjalnym: czy wykładni przepisu zawartego w art. 16 ust. 1 w związku z art. 3 lit. g) Dyrektywy 2008/48/WE należy dokonywać w ten sposób, że konsument, w przypadku dokonania wcześniejszej spłaty swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt, uprawniony jest do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, w tym również o koszty, których wysokość nie jest zależna od długości trwania tej umowy o kredyt?
2. Całkowity koszt kredytu
Trybunał Sprawiedliwości, analizując przepisy prawa unijnego i krajowego wskazał, że zgodnie z art. 16 ust. 1 Dyrektywy 2008/48 „konsument ma prawo w każdym czasie spłacić w całości lub w części swoje zobowiązania wynikające z umowy o kredyt. W takich przypadkach jest on uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy”. Natomiast w art. 3 lit. g tej regulacji podana jest definicja całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta, mianowicie oznacza on „wszystkie koszty łącznie z odsetkami, prowizjami, podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, które jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych; uwzględniane są tu także koszty usług dodatkowych związanych z umową o kredyt, w szczególności składki z tytułu ubezpieczenia, jeżeli, dodatkowo, zawarcie umowy dotyczącej usługi jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do otrzymania go na oferowanych warunkach”. Definicja całkowitego kosztu kredytu, zawarta w ustawie z 12 maja 2011 r.3 o kredycie konsumenckim (która wdraża Dyrektywę 2008/48) jest w zasadzie tożsama z tą podaną w Dyrektywie.
3. Koszty kredytu niezależne od okresu obowiązywania umowy
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał – co do przedmiotu pytania prejudycjalnego – że w definicji całkowitego kosztu kredytu nie ma jakiegokolwiek ograniczenia związanego z okresem obowiązywania określonej umowy o kredyt. Ponadto w ocenie sądu odsyłającego z art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 wynika, że obniżenie tego całkowitego kosztu dotyczy również kosztów, których wysokość nie jest zależna od okresu trwania umowy, a taka wykładnia chroniłaby interesy konsumentów. Zarówno w samym orzeczeniu TSUE, jak też w opinii Rzecznika Generalnego TSUE4 zwraca się uwagę na przytoczone przez sąd odsyłający trzy wyroki polskich sądów w tej kwestii, przy czym w dwóch z nich uznały one, że ustawa o kredycie konsumenckim przyznaje prawo do zwrotu tylko tej części kosztów, która uzależniona jest od czasu trwania umowy, zaś w trzecim orzeczono, iż konsument ma prawo do obniżenia także kosztów niezależnych od długości trwania tej umowy.
Trybunał Sprawiedliwości podkreślił, że państwa członkowskie powinny zapewnić, aby przepisy, które przyjęły one wcelu wykonania Dyrektywy 2008/48 nie mogły być obchodzone poprzez sposób formułowania umów, szczególnie przez włączenie wypłat lub umów o kredyt objętych zakresem tej Dyrektywy do umów, które mogłyby stwarzać możliwości uniknięcia stosowania jej przepisów5 .
Ponadto TSUE wskazał, że skuteczność prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona, gdyby to obniżenie ograniczało się tylko do kosztów zależnych od okresu obowiązywania umowy, gdyż wysokość i podział kosztów są określane jednostronnie przez bank, zaś w rozliczeniu kosztów może być ujęta pewna marża zysku. W praktyce takie ograniczenie oznaczałoby – na co zwrócił uwagę zarówno TSUE, jak i sąd odsyłający – ryzyko obciążenia konsumenta „wyższymi jednorazowymi płatnościami w chwili zawarcia umowy o kredyt, ponieważ kredytodawca mógłby próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy”.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł zatem, że „art. 16 ust. 1 Dyrektywy 2008/48/WE należy interpretować wten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta”6 .
_______________________________________________________________________________
1 Wyrok TSUE z 11 września 2019 r., Lexitor Sp. z o.o przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. Stefczyka, Santander Consumer Bank S.A., mBank S.A.; C-383/18.
2 Dz.Urz. UE z 22 maja 2008 r., L 133, s. 66.
3 Dz.U. 2011 Nr 126 poz. 715.
4 Opinia Rzecznika Generalnego TSUE G. Hogana w sprawie C-383/18, przedstawiona 23 maja 2019 r.
5 Art. 22 ust. 3 Dyrektywy 2008/48.
6 W dniu 24 września 2019 r. UOKiK poinformował o podjęciu pierwszej decyzji mającej bezpośredni związek z tymże wyrokiem TSUE. Nakazał firmie Aasa zaprzestania praktyki polegającej na niezwracaniu proporcjonalnej części pobranej opłaty przygotowawczej przy wcześniejszej spłacie kredytu i zwrócił się do klientów, aby składali reklamacje i żądali zwrotu tej części.