Przez okres stanu epidemii oraz rok od jego zakończenia sądy cywilne mają orzekać w składzie jednoosobowym i bez udziału ławników – głosi ustawa z 28 maja 2021 r. Prowadzący dwie sprawy z zakresu prawa pracy sąd – który wcześniej badał je w składzie sędziego i dwóch ławników - poprosił RPO o stanowisko, znając jego wcześniejsze wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ławników. RPO przystąpił do obu spraw sądowych. Wskazał na jaskrawe naruszanie praw i wolności przez władzę ustawodawczą oraz naruszenie Konstytucji i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Sąd powinien zatem zbadać obie sprawy w dotychczasowych składach – z udziałem ławników; nowe przepisy można bowiem stosować tylko wobec spraw wszczętych po ich wejściu w życie. Zdaniem RPO kolizję pomiędzy przepisami ustawy oraz standardami konstytucyjnymi i wynikającymi z  wiążącej Polskę umowy międzynarodowej sąd powinien rozstrzygnąć poprzez udzielenie pierwszeństwa EKPC (art. 91 ust. 2 Konstytucji).

Prawo jest domeną wąskiego grona ludzi – polityków, sędziów, prokuratorów i lobbystów. Obywatele mają na nie wpływ bezpośredni w bardzo niewielkim stopniu, co sprawia, że demokracja traci możliwość rozwoju w duchu wspólnoty obywatelskiej. Jak mógłby wyglądać ewolucyjny model włączania Polaków w działania, pokazuje raport Fundacji Court Watch Polska.