Obserwatorzy prawa w Polsce widzą możliwość zwiększenia udziału obywateli w stanowieniu prawa poprzez: szersze wprowadzenie ławników w rozpoznawaniu spraw pierwszoinstancyjnych, wprowadzenie do orzekania składów wyłącznie niezawodowych, jako tzw. sądów pokoju, oraz wybór sędziów społecznych w wyborach powszechnych. Fundacja przygląda się każdemu z tych rozwiązań i daje rekomendacje.
Zainteresowani poprawą stanu prawa w Polsce obserwatorzy z Court Watch Polska zalecają stopniowe, ewolucyjne poszerzanie obywateli w orzekaniu. Miałoby się to odbyć poprzez przywrócenie powszechności udziału ławników w rozpoznawaniu spraw pierwszoinstancyjnych
Udział ławników w orzekaniu w aktualnym stanie prawnym
W obecnym stanie ławnicy orzekają w sprawach pierwszoinstacyjnych w składzie mieszanym, razem z sędziami zawodowymi. Ławnicy nazywani są sędziami społecznymi. Wybierani są do określonych spraw. Nie orzekają w sprawach gospodarczych, natomiast mogą udzielać się w dwóch Izbach Sądu Najwyższego – mają tu jednak mniejszość w stosunku do zawodowych sędziów. Ponadto ich zdanie jest brane pod uwagę w wybranych sprawach, a mianowicie:
- w wydziałach karnych w sprawach o zbrodnie, np. zabójstwa (skład: 1 sędzia zawodowy i 2 ławników lub skład: 2 sędziów zawodowych i 3 ławników, jeśli oskarżenie dotyczy przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności);
- w wydziałach cywilnych w niektórych sprawach rodzinnych, np. o rozwód (skład: 1 sędzia zawodowy i 2 ławników);
- w wydziałach pracy i ubezpieczeń społecznych w niektórych sprawach pracowniczych, np. o odszkodowanie za stosowanie mobbingu (skład: 1 sędzia zawodowy i 2 ławników mających szczególną znajomość spraw pracowniczych).
Rekomendacje Fundacji Court Watch Polska
Zainteresowani poprawą stanu prawa w Polsce obserwatorzy z Court Watch Polska zalecają stopniowe, ewolucyjne poszerzanie obywateli w orzekaniu. Miałoby się to odbyć poprzez przywrócenie powszechności udziału ławników w rozpoznawaniu spraw pierwszoinstancyjnych. Aby warunek ten mógł zostać spełniony, należałoby zreformować instytucję ławnika, tak aby podnieść jego prestiż i znaczenie. Taka reforma mogłaby otworzyć możliwość wprowadzenia kolejnego kroku w rozwoju obywatelskiego orzekania, to jest stworzenia sądów pokoju złożonych wyłącznie z sędziów niezawodowych. Takie rozwiązanie jest zgodne z Konstytucją Rzeczpospolitej, która stwierdza, że dopuszczalne jest, aby wymierzanie sprawiedliwości powierzyć sądowi, w którego skład nie wchodzi ani jeden sędzia zawodowy. Jest tak w przypadku asesorów sądowych, którzy dopuszczeni są do samodzielnego orzekania w sądach rejonowych, chociaż nie są sędziami w sensie konstytucyjnym – nie są powołani przez Prezydenta, a czas ich urzędowania jest czasowo ograniczony. Konstytucja nie wymaga także, w odróżnieniu do sędziów Trybunału Konstytucyjnego, aby wymiar sprawiedliwości sprawowały osoby o określonym poziomie wiedzy prawnej.
źródło: Postulujemy zwiększenie udziału obywateli w wymiarze sprawiedliwości | Fundacja Court Watch Polska
