Podział spółek jest w praktyce najtrudniejszym do prawidłowego przeprowadzenia procesem restrukturyzacyjnym. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej w odniesieniu do implementowanych do KSH z dniem 15.09.2023 r. przepisów umożliwiających podział spółki komandytowo – akcyjnej.

Zgodnie ze znowelizowanym art. 528 § 1 KSH  spółkę komandytowo-akcyjną można podzielić na dwie albo więcej spółek kapitałowych lub spółek komandytowo-akcyjnych, przy czym podział SKA jest dopuszczalny pod warunkiem całkowitego pokrycia kapitału zakładowego.

W kontekście dopuszczalnych na gruncie KSH form podziału (529 § 1 pkt 1 – 5 KSH) już na pierwszy rzut oka wydaje się, iż podział SKA (pomimo niewielkiej ilości przepisów bezpośrednio do niego się odnoszących) nie będzie należał do najłatwiejszych.

Dlaczego? – SKA stanowi bowiem na gruncie KSH najbardziej nieoczywistą konstrukcję prawną z uwagi na specyficzną integrację substratu osobowego i kapitałowego.

Uregulowana kodeksowo, teoretyczna zdolność podziałowa SKA (przy założeniu spełnienia warunku pokrycia kapitału zakładowego) determinowana będzie kilkoma czynnikami: strukturą wyjściową dzielonej SKA (zarówno w warstwie osobowej jak i kapitałowej), wybraną przez spółkę kategorią podziału zgodnie z art. 529 § 1 KSH, jak również formą prawną spółek przejmujących lub projektowanych spółek nowo zawiązanych.

W mojej ocenie z najprostszą sytuacją będziemy mieli do czynienia w razie podziału SKA, w wyniku której po stronie spółek przejmujących i/lub nowo zawiązanych powstaną wyłącznie spółki kapitałowe. W spółkach tych bowiem, w przeciwieństwie do SKA mamy do czynienia wyłącznie z jednym rodzajem udziałowców (wspólnicy w sp. z o.o., akcjonariusze w S.A. i P.S.A.). Tym samym w wyniku podziału SKA pomiędzy dwie lub więcej kapitałowych spółek przejmujących i/lub nowo zawiązanych, zarówno komplementariusze, jak i akcjonariusze dzielonej SKA będą mogli uzyskać w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej taki status udziałowy, jaki determinuje forma tej spółki.

Inaczej będzie w odniesieniu do substratu majątkowego dzielonej SKA, albowiem ustawodawca nie wskazuje jasnych (a w zasadzie jakichkolwiek wytycznych) w zakresie przydziału wspólnikom spółki dzielonej udziałów lub akcji spółki przejmującej (nowo zawiązanej). Plan podziału SKA nie musi bowiem określać tzw. parytetu wymiany, czyli stosunku wymiany udziałów albo akcji spółki dzielonej na udziały lub akcje spółek przejmujących/ nowo zawiązanych i wysokość ewentualnych dopłat pieniężnych. W przedmiotowym zakresie ustawodawca ograniczył plan podziału do określenia liczby i wartości udziałów albo akcji spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej przyznanych wspólnikom spółki dzielonej oraz wysokości ewentualnych dopłat pieniężnych (art. 550²⁵ KSH). Możliwe będzie tym samym ustalenie liczby i wartości udziałów z dużym marginesem swobody, w oparciu jednak o pewne obiektywne i możliwe do zweryfikowania parametry. Z uwagi na przewagę osobowego charakteru dzielonej SKA prawidłowym wydaje się ustalenie liczby i wartości praw udziałowych w oparciu o wynikającą ze statutu spółki dzielonej wysokość wkładów wspólników lub ich udział w zysku.

Odmiennie sytuacja będzie przedstawiać się w odniesieniu do sytuacji, kiedy nie tylko SKA będzie spółką dzieloną, ale w jej wyniku SKA będą spółkami:

• przejmującymi - przy podziale przez przejęcie;
• nowo zawiązanymi – przy podziale przez zawiązanie nowych spółek;
• przejmującymi i nowo zawiązanymi - przy podziale przez przejęcie i zawiązanie nowych spółek;
• przejmującymi i/lub nowo zawiązanymi - przy podziale przez wydzielenie;
• przejmującymi i/lub nowo zawiązanymi - przy podziale przez wyodrębnienie.

Zarówno po stronie spółki dzielonej jak i spółek przejmujących/ nowo zawiązanych w dalszym ciągu będziemy mieli do czynienia z dwiema kategoriami wspólników – komplementariuszami i akcjonariuszami. Nowe przepisy KSH nie udzielają tymczasem wskazówki, czy status wspólnika określonej kategorii (komplementariusza lub akcjonariusza) w spółce dzielonej determinuje konieczność zachowania takiego samego statusu w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej. W mojej ocenie odpowiedź na tak postawione pytanie przedstawiać się może odmiennie w przypadku poszczególnych kategorii podziału, ilości spółek przejmujących lub nowo zawiązanych uczestniczących w podziale jak również od tego, czy w wyniku podziału będziemy mieli do czynienia z SKA jako spółką przejmującą czy nowo zawiązaną.

Co do zasady trafnym wydaje się ogólne stwierdzenie, iż wspólnik posiadający określony status w spółce dzielonej nie musi uzyskać statusu analogicznego w spółkach przejmujących lub nowo zawiązanych – może on uzyskać taki sam status w obu spółkach, tylko w jednej z nich, bądź też w żadnej z nich (uzyskując status wspólnika innej kategorii). W przypadku wielości wspólników dzielonej SKA konfiguracji osobowych wspólników może być naprawdę bardzo wiele. W odniesieniu do SKA przejmujących (jako spółek już istniejących) w mojej ocenie zastosowanie znajdzie jednak art. 136 § 1 KSH, zgodnie z którym jeżeli statut dopuszcza przyjęcie do spółki nowego komplementariusza, dotychczasowy akcjonariusz może uzyskać status komplementariusza, albo osoba trzecia może przystąpić do spółki w charakterze komplementariusza, za zgodą wszystkich dotychczasowych komplementariuszy.

Stosując przepis ten odpowiednio w procedurze podziałowej, dochodzimy zatem do konkluzji, iż objęcie przez dotychczasowego wspólnika statusu akcjonariusza w spółce przejmującej nie będzie obarczone żadnymi warunkami. Z kolei przy założeniu występowania w spółce przejmującej w roli komplementariusza, możliwość przyjęcia nowego komplementariusza musi być wyraźnie przewidziana w statucie tej spółki. Treść statutu spółki przejmującej może zatem całkowicie uniemożliwić przystąpienie do spółki wspólnika spółki dzielonej w charakterze nowego komplementariusza.

Przyjmując zatem dla uproszczenia niniejszego wywodu założenie, iż wynikiem podziału SKA będą zawsze dwie kolejne SKA, to w świetle przepisów KSH prawidłowymi wydają się następujące domniemania:

• W przypadku podziału przez przejęcie dotychczasowi wspólnicy spółki dzielonej będą mogli w spółce przejmującej zawsze uzyskać status akcjonariusza, zaś uzyskanie statusu komplementariusza będzie zależało od tego, czy statut spółki przejmującej stosownie do art. 136 § 1 KSH  dopuszcza przyjęcie do spółki nowego komplementariusza;
• W wyniku podziału przez zawiązanie nowej spółki dotychczasowi wspólnicy spółki dzielonej będą mogli w spółce nowo zawiązanej zawsze uzyskać status obu kategorii wspólników – zarówno komplementariuszy jak i akcjonariuszy (z uwagi na brak zastosowania art. 136 KSH do spółki nowo zawiązanej);
• W wyniku podziału przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki, w odniesieniu do spółki przejmującej dotychczasowi wspólnicy spółki dzielonej będą mogli w spółce przejmującej zawsze uzyskać status akcjonariusza, zaś uzyskanie statusu komplementariusza będzie zależało od tego, czy statut spółki przejmującej stosownie do art. 136 § 1 KSH dopuszcza przyjęcie nowego komplementariusza do spółki.

Z kolei w spółce nowo zawiązanej dotychczasowi wspólnicy spółki dzielonej zawsze będą mogli uzyskać status obu kategorii wspólników – zarówno komplementariusza jak i akcjonariusza (wobec braku podstaw zastosowania do spółki nowo zawiązanej art. 136 KSH). Analogicznie sytuacja będzie przedstawiać się do podziału przez wydzielenie, w zależności od tego czy będziemy mieli do czynienia ze spółką przejmującą czy nowo zawiązaną, z tym zastrzeżeniem że zmianie ulec będzie mogła również struktura spółki dzielonej. Spółka ta bowiem nie utraci swego bytu prawnego, ale może się zdarzyć, iż na skutek podziału przez wydzielenie będzie ona funkcjonować w zmienionej strukturze zarówno od strony osobowej jak i kapitałowej. Konieczne jest przy tym podkreślenie, iż w wyniku przeprowadzonego podziału przez wydzielenie dzielona SKA musi w dalszym ciągu spełniać wszelkie rygory zastrzeżone dla tego typu spółki zgodnie z KSH.

• W odniesieniu do ostatnio dodanej do KSH formy podziału, czyli podziału przez wyodrębnienie przynajmniej w płaszczyźnie teoretycznej wydaje się, iż zarówno w SKA przejmującej jak i nowo zawiązanej, powstałych na skutek wydzielenia z innej SKA (dzielonej), spółka dzielona będzie mogła uzyskać status zarówno akcjonariusza jak i komplementariusza, z tym jednak zastrzeżeniem, że w SKA przejmującej status komplementariusz uzyska tylko wtedy, gdy możliwość przystąpienia nowego komplementariusza do spółki przewidywać będzie jej statut (art. 136 § 1 KSH).

Każdorazowo zatem w ściśle skonkretyzowanym stanie faktycznym, dla ustalenia możliwości podziału wyjściowej SKA oraz uzyskania określonych efektów tego podziału, konieczne będzie poczynienie szeregu ustaleń zarówno w płaszczyźnie osobowej jak i kapitałowej wszystkich spółek uczestniczących w podziale.

W niniejszym artykule przeprowadzono analizę tych elementów spółki, które stanowią jej oś konstrukcyjną jako spółki kapitałowej. Przeanalizowano też osobowe elementy spółki, wskazujące na jej mieszany – nie tylko kapitałowy – charakter. Taka konstrukcja spółki z o.o. odróżnia ją od czystej formy spółki kapitałowej, jaką jest spółka akcyjna, co może być atrakcyjne dla osób planujących prowadzenie działalności gospodarczej.

13 października 2022 r. w życie weszła istotna nowelizacja Kodeksu Spółek Handlowych, która koncentruje się na rozszerzeniu kompetencji rady nadzorczej w spółkach kapitałowych.

 Spółka akcyjna odznacza się dużym stopniem sformalizowania w porównaniu chociażby do spółki z o.o. Przykładem jest proces weryfikacji aktywów niepieniężnych, które sąd o niej wnoszone. 

Wydawać by się mogło, że uzyskanie zgód korporacyjnych należy do wewnętrznych spraw spółki, że dotyczy jedynie samej spółki, a nie jej kontrahentów. Jednak zawierając umowę ze spółką kapitałową, warto mieć na uwadze, że działający w jej imieniu zarząd powinien przedstawić nam wszystkie wymagane prawem zgody. W przeciwnym wypadku narażamy się na szereg niedogodności. 

Nowe zasady zwalniania osób prawnych z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych stoją w sprzeczności z z istotą spółki handlowej jako odrębnego podmiotu praw i obowiązków.

W dniu 11 czerwca Rada Ministrów przyjęła przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, którego główne założenia stanowią wprowadzenie obligatoryjnej dematerializacji (czyli zmiany formy akcji z papierowej na zapis w systemie teleinformatycznym) oraz stworzenie rejestru akcjonariuszy.

Dematerializacja akcji i rejestr akcjonariuszy

Na obecnym etapie projektowana nowelizacja przewiduje nadanie nowego brzmienia art. 328 § 1 i 2 KSH. Zgodnie z nową treścią art. 328 § 1 KSH akcje nie będą miały formy dokumentu, które to brzmienie stanowić będzie podstawę obligatoryjnej dematerializacji wszystkich akcji, a zarazem zakaz wydawania dokumentu na akcje.

Na mocy art. 328 § 2 KSH przepisy o akcjach stosować się będzie odpowiednio do warrantów subskrypcyjnych świadectw użytkowych, świadectw założycielskich i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub w podziale majątku spółki.

Projektowany art. 3281§ ¹ KSH przewiduje, że akcje spółki niebędącej spółką publiczną podlegać będą zarejestrowaniu w rejestrze akcjonariuszy. Rejestr akcjonariuszy będzie prowadzony w formie elektronicznej przez podmioty, które na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi jest uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych.

Projekt rządowy przewiduje, że rejestr może mieć charatker rozproszonej zdecentralizowanej bazy danych, co umożliwi prowadzenie rejestru za pomocą technologii blockchain. Na podmiotach prowadzących rejestr spoczywać będzie ciężar prowadzenia rejestru w sposób, który zapewnia bezpieczeństwo i integralność zawartych w nim danych.

Jakie dane znajdą się w rejestrze?

Zgodnie z art. 3283§ ¹ Rejestr akcjonariuszy zawierał będzie:

• firmę, siedzibę oraz adres spółki;

• oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru;

• datę zarejestrowania spółki i emisji akcji;

• wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienie szczególne z akcji;

• nazwisko i imię albo firmę akcjonariusza oraz adres jego zamieszkania albo siedziby albo inny adres do doręczeń, a także adres poczty elektronicznej, jeżeli akcjonariusz wyraził zgodę na komunikację w stosunkach ze spółką i podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy przy wykorzystaniu poczty elektronicznej;

• na żądanie osoby mającej interes prawny – wpis o przejściu akcji lub praw zastawniczych na inną osobę albo o ustanowieniu na akcji ograniczonego prawa rzeczowego wraz z datą wpisu oraz wskazaniem nabywcy albo zastawnika lub użytkownika, ich adresu zamieszkania albo siedziby lub innych adresów do doręczeń, a także adresu poczty elektronicznej, jeżeli osoby te wyraziły zgodę na komunikację w stosunkach ze spółką i podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy przy wykorzystaniu poczty elektronicznej oraz liczby, rodzaju, serii i numerów nabytych albo obciążonych akcji;

• na żądanie zastawnika lub użytkownika – wpis, że przysługuje mu prawo wykonywania prawa głosu z obciążonej akcji;

• na żądanie akcjonariusza – wpis o wykreśleniu obciążenia jego akcji ograniczonym prawem rzeczowym;

• wzmiankę o tym, czy akcje zostały w całości pokryte;

• ograniczenia co do rozporządzania akcją;

• postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.

Na szczególną uwagę zasługuje pkt 6, zgodnie z którym zamieszczanie wpisów w rejestrze na żądanie osoby mającej interes prawny, w wyszczególnionych przypadkach, umożliwi identyfikację osób materialnie uprawnionych do wykonywania praw z akcji.

Zdaniem projektodawcy zakres informacji zamieszczonych w rejestrze akcjonariuszy, jest niezbędny z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu. Dane znajdujące się w rejestrze, będą także niezbędne potrzeb wystawienia świadectwa rejestrowego.

Wybór podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy przez spółkę

Wyboru podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy dla spółki będzie można dokonać drogą uchwały walnego zgromadzenia. Przy zawiązywaniu spółki wspomnianego wyboru dokonują założyciele.

Następnie, po dokonaniu wyboru podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy spółką będzie obowiązana do niezwłocznego zawarcia umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy z podmiotem wybranym w wyżej omówiony sposób.

Rozwiązanie przez spółką tak zawartej umowy, będzie dopuszczalne jedynie pod warunkiem zawarcia nowej umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy. Natomiast podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy będzie mógł wypowiedzieć umowę o prowadzenie rejestru akcjonariuszy jedynie z ważnych powodów, z zachowaniem okresu wypowiedzenia nie krótszego niż trzy miesiące. 

Projektodawca w uzasadnieniu projektu nowelizacji argumentuje, że dematerializacja akcji przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa obrotu. Ponadto ma na celu uproszczenie konstrukcji prawnych związanych z tymi papierami wartościowymi.

Obligatoryjna dematerializacja akcji spółek akcyjnych oraz spółek-komandytowo akcyjnych, niebędących spółką publiczną ma przyczynić się do osiągnięcia powyższych wyżej wskazanych celów, a w ocenie projektodawcy powinna objąć zarówno akcje imienne, jak i na okaziciela.

W rozumieniu art. 369 § 4 w związku z art. 386 § 2 Kodeksu spółek handlowych ostatnim pełnym rokiem obrotowym jest ten, który rozpoczął się w czasie trwania kadencji członka rady nadzorczej spółki akcyjnej – przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 listopada 2016 r., sygn. akt III CZP 72/16.