languageRU      languageEN      internationalInternational        phoneZadzwoń do nas: 22 276 61 80

Jesteś tutaj:Start/O RB/Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Numer 41 - Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Administracyjno-prawny status przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce
czwartek, 06 październik 2022 08:56

Administracyjno-prawny status przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce

Polska jest stabilnym i dynamicznie rozwijającym się krajem, który posiada bardzo korzystne położenie geograficzne. Łączy szlaki handlowe pomiędzy wschodnią a zachodnią Europą, znajdując się w otoczeniu państw Unii Europejskiej z zachodu oraz Wspólnoty Niepodległych Państw ze wschodu. Reprezentuje przy tym duży rynek, gdyż liczy blisko 38 milionów mieszkańców. Istotnym atutem jest fakt, że od 2004 roku jest członkiem Unii Europejskiej, co oznacza, że uzyskanie zgody na prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce otwiera przedsiębiorcy zagranicznemu, pochodzącemu z kraju trzeciego, również rynki innych państw członkowskich oraz daje dostęp do dotacji unijnych, które są w stanie znacząco sfinansować przedsięwzięcie przedsiębiorcy zagranicznego przy spełnieniu odpowiednich kryteriów. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej wymogom administracyjnym i prawnym, jakie stawia się w Polsce przedsiębiorcy zagranicznemu.

W rankingu „Doing Business 2020” Polska wśród 190 sklasyfikowanych państw zajęła 40. miejsce pod kątem „łatwości” prowadzenia biznesu. Wpływ na tak dobry wynik miała m.in. tzw. Konstytucja dla Biznesu, która weszła w życie 30 kwietnia 2018 roku. Była to największa reforma prawa gospodarczego od wielu lat. Wprowadziła ona wiele ułatwień oraz ulg w prowadzeniu biznesu oraz m.in. stworzyła Urząd Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców. Jest to bardzo ważna zmiana dla sektora MŚP (Małych i Średnich Przedsiębiorstw), na który składa się zdecydowana większość wszystkich przedsiębiorstw w Polsce. Kluczowe jest też nastawienie władzy ustawodawczej wobec przedsiębiorców. Konstytucja dla Biznesu postuluje, że wszystko co nie jest zabronione, jest dozwolone. Pod kątem oceny atrakcyjności trudno też nie wspomnieć o zmniejszeniu stawki preferencyjnej podatku dochodowego od osób prawnych dla małych podatników. Została ona wprowadzona w wysokości 9% w 2019 roku, a w roku 2020 został podwyższony próg obrotowy dla zastosowania stawki ulgowej z 1,5 mln euro do 2 mln euro. Natomiast w roku 2022 doszło do obniżki stawki podatkowej na skali z 17% do 12%. Po tak licznych zmianach ustawowych Polska niewątpliwie stała się bardziej atrakcyjna dla zagranicznych przedsiębiorców. Warto też zauważyć, że rośnie zainteresowanie po drugiej stronie, bowiem sytuacja konfliktu zbrojnego na Ukrainie oraz działania represyjne władz lokalnych na Białorusi sprowadzają do Polski nie tylko kapitał finansowy, ale również kapitał intelektualny naszych wschodnich sąsiadów. Przedmiotem niniejszego artykułu jest prezentacja tego, jak kształtuje się sytuacja biurokratyczna przedsiębiorców zagranicznych, począwszy od definicji, kim jest przedsiębiorca zagraniczny według różnych ustaw, poprzez prezentację możliwych form prawnych prowadzenia działalności, po zwrócenie uwagi na ograniczenia prowadzenia biznesu w związku ze statusem przedsiębiorcy – cudzoziemca. W artykule przeanalizowane są definicje ustawowe, a także zaprezentowana jest reforma w postaci Konstytucji dla Biznesu. Szczegółowo została również omówiona sytuacja przedsiębiorców zagranicznych oraz to na jakich zasadach mogą stać się uczestnikami obrotu gospodarczego w Polsce.

Definicje ustawowe pojęcia przedsiębiorcy

Najlepszym sposobem na prezentacje uwarunkowań prawnych oraz administracyjnych działalności gospodarczej jest podniesienie kwestii definicji ustawowych, czyli zaprezentowanie poszczególnych definicji ustawowych działalności gospodarczej oraz przedsiębiorcy w prawie polskim. Warto zauważyć, iż definicje te są bardzo obszerne oraz znajdują się w zupełnie różnych ustawach, a ich wykładnia językowa nie zawsze jest spójna oraz jednolita. Duża liczba definicji wprowadza chaos pojęciowy oraz rodzi problemy z doborem właściwej definicji w określonych sytuacjach. Może się pojawić pytanie, czym jest spowodowana tak duża liczba definicji ustawowych. Wynika to z faktu, iż działalność gospodarcza sama w sobie dotyka różnych sfer społecznych. Jest ona ważnym źródłem dochodu budżetu państwa, tworzy miejsca pracy oraz jest istotnym podmiotem na płaszczyźnie prawa podatkowego. W zależności od typu konkretnej działalności, musimy brać pod uwagę również całą branżę oraz specyfikę działalności w niej, np. czy jest regulowana, czy jest branżą strategiczną, czy jest branżą społecznie pożyteczną, czy być może odwrotnie – szkodliwie oddziałuje na środowisko i zdrowie publiczne. Mnogość definicji niestety może utrudniać założenie i prowadzenie działalności. Tyczy się to szczególnie cudzoziemców, a to ze względu na brak biegłości językowej oraz częstą nieznajomość prawa. Największą rozbieżność w definicjach ustawowych możemy zauważyć w Kodeksie cywilnym oraz Ustawie Prawo Przedsiębiorców. Definicja zawarta w KC jest szersza, gdyż uwzględnia również działalność zawodową jako działalność gospodarczą. W tym miejscu przedstawię najważniejsze definicje ustawowe, zaczynając od Kodeksu cywilnego.


Na gruncie art. 431 Kodeksu cywilnego przedsiębiorcą jest:
„Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność́ gospodarczą lub zawodową” 1.
Natomiast ustawa Prawo przedsiębiorców definiuje w art. 4 ust. 1 pojęcie przedsiębiorcy nieco inaczej:
„Przedsiębiorcą̨ jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność́ prawną, wykonująca działalność́ gospodarczą”2.
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych odsyła do definicji zawartej w Kodeksie Cywilnym. Ustawa z dnia z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 poz. 1076, 1086) również odsyła do innej ustawy, a mianowicie do ustawy z dnia 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2020 r. poz. 424 i 1086).
Niniejszy artykuł skupia się jednak na przedsiębiorcach, którzy są cudzoziemcami. Ustawodawca również zdefiniował to pojęcie w art. 3 ust. 7 Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 2022 r. poz. 470):
Użyte w ustawie określenia oznaczają: (…) przedsiębiorca zagraniczny – osobę zagraniczną wykonującą działalność gospodarczą za granicą oraz obywatela polskiego wykonującego działalność gospodarczą za granicą3. Niestety ta definicja jest niekompletna, gdyż nie obejmuje bardzo dużej grupy osób tj. cudzoziemców prowadzących działalność gospodarczą na terenie Rzeczpospolitej Polskiej w postaci osób prawnych mających swą siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Takową definicję zawiera Ustawa z dnia 24 marca 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. z 2017 r. poz. 2278). Wedle tej ustawy, osoba prawna i spółka handlowa nieposiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby fizyczne nieposiadające obywatelstwa polskiego bądź osoby prawne mające siedzibę za granicą, są cudzoziemcami w rozumieniu ustawy4. Przedmiotem zainteresowań artykułu są właśnie cudzoziemcy, którzy zamieszkują na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, a nie posiadają obywatelstwa polskiego oraz prowadzą działalność jako osoby prawne mające swą siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.  W związku z dużą liczbą imigrantów zarobkowych ze wschodu taka forma prowadzenia działalności jest najczęściej wybierana przez obcokrajowców. Jest kilka ważnych przyczyn tego stanu rzeczy. Po pierwsze, cudzoziemcy mają ograniczony dostęp do podejmowania działalności gospodarczej w Polsce (będzie to przedmiotem dalszej analizy zjawiska). Po drugie, zakładając osobę prawną na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, dostają dostęp do rynku wewnątrzunijnego, co bez wątpliwości ma wiele swoich zalet ekonomicznych. Po trzecie, imigranci zaczynając swoja ścieżkę biznesową w Polsce, często przemieszczają się dalej na zachód – w przypadku osoby prawnej nie sprawia przedsiębiorcy zagranicznemu żadnego problemu, aby firmę sprzedać bądź kontynuować działalność za pośrednictwem oddziału zagranicznego. Kolejną zaletą jest polityka fiskalna Polski. W 2019 roku została zmieniona stawka preferencyjna dla małych podatników. Zmniejszono ją z 15% do 9%. Jest to bardzo atrakcyjna zmiana, nie tylko dla ludzi ze wschodniej granicy, lecz z całej UE. Dodatkowo 2022 rok przyniósł nam obniżkę stawki podatku dochodowego od osób fizycznych na skali z 17% do 12%.

Konstytucja Biznesu jako narzędzie ułatwiające prowadzenie biznesu w Polsce

Od wejścia w życie Konstytucji Biznesu minęły już 4 lata. Niewątpliwie przyczyniła się do wzrostu liczby przedsiębiorców w kraju poprzez wprowadzenia bardziej zliberalizowanego systemu. Konstytucja Biznesu jest zbiorem ustaw, które weszły w życie 30 kwietnia 2018. Jest to największa reforma prawa gospodarczego od ponad 30 lat. Zastąpiła ona mało czytelną, wielokrotnie nowelizowaną oraz niedostosowaną do dynamiczności zmian w prowadzeniu biznesu ustawę o swobodzie działalności gospodarczej z 2004 roku. Dziś Konstytucja Biznesu reguluje podstawy funkcjonowania biznesu, w tym biznesu prowadzonego przez cudzoziemców, bowiem w pakiecie pięciu ustaw jedna jest poświęcona wyłącznie tej kwestii. Rzeczą oczywistą jest, iż głównym celem reformy są zmiany przepisów, które już nie nadążają za dynamiką rozwoju i potrzebą przedsiębiorców. Celem dodatkowym jest uproszczenie prowadzenia działalności, stawianie na rzetelność i otwartość przedsiębiorców. Trzonem tego zbioru jest ustawa Prawo przedsiębiorców, która opisuje prawa (a nie obowiązki) przedsiębiorców oraz zasady współdziałania z instytucjami państwowymi. Konstytucja biznesu jest skonstruowana w duchu wolności gospodarczej, jej uwaga koncentruje się wokół przedsiębiorcy, a nie na robieniu z niego podmiotu podporządkowanego organom regulującym oraz kontrolnym. Zmiana podejścia do prawa gospodarczego polega na tym, iż ustawodawca oraz władza mają być bliżej biznesu, a nawet współpracować ze sobą w niektórych kwestiach. Reforma prawa gospodarczego przyniosła inny porządek prawny, który opiera się na trzech głównych wartościach:

  1. Ogólne zasady praw przedsiębiorców.
  2. Pewność prawa.
  3. Nowe zasady tworzenia prawa gospodarczego.

Stworzenie filarów opartych na wartościach jest niewystarczające. Ktoś musi kontrolować ich przestrzeganie. Warto zauważyć, że powstały instytucje chroniące owe zasady prawa gospodarczego, a na ich czele stoi Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców.
Kierując się wzorem ustawy zasadniczej, ustawodawca zamieszcza preambułę na wstępie Konstytucji Biznesu. Podkreśla to fundamentalne znaczenie tego aktu prawnego:
Kierując się konstytucyjną zasadą wolności działalności gospodarczej, a także innymi zasadami konstytucyjnymi mającymi znaczenie dla przedsiębiorców i wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, w tym zasadami praworządności, pewności prawa, niedyskryminacji oraz zrównoważonego rozwoju, uznając, że ochrona i wspieranie wolności działalności gospodarczej przyczyniają się do rozwoju gospodarki oraz do wzrostu dobrobytu społecznego, dążąc do zagwarantowania praw przedsiębiorców oraz uwzględniając potrzebę̨ zapewnienia ciągłego rozwoju działalności gospodarczej w warunkach wolnej konkurencji, uchwala się, co następuje…5 Zasady ogólne są podstawą funkcjonowania przedsiębiorców w nowym porządku prawnym. Określają relacje pomiędzy biznesem a władzą publiczną. Zasady tę są wprost opisane w Konstytucji Biznesu, dzięki czemu mamy zagwarantowane ich bezpośrednie stosowanie oraz przestrzeganie. Usystematyzowanie tych zasad prowadzi do utworzenia spójnego systemu oraz pozbawia wątpliwości co do stosowania konkretnych rozwiązań. Pozwala to na stworzenie ram działania administracji publicznej w sprawach przedsiębiorców, a ich naruszanie prowadzi do uchylenia każdej nieprawidłowo wydanej decyzji. Oto 9 zasad, które obowiązują w Konstytucji Biznesu:

  • Swoboda działalności gospodarczej – „co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone”.

Władczy charakter działań administracji publicznej został wykluczony w zakresie dowolności decyzji, ograniczeń oraz nakazów. Przedsiębiorcom została dana pełna swoboda co do wyboru w sprawie swojego biznesu, lecz oczywiście musi się on mieścić w granicach prawa.

  • Domniemanie uczciwości przedsiębiorcy.

Organy publiczne nie mogą traktować przedsiębiorców jako nieuczciwych a priori. Powinny zakładać, że działają w dobrej wierze i zgodnie z prawem.

  • Wątpliwości faktyczne na korzyść przedsiębiorcy.

W przypadku braku dowodów organ nie może wydać decyzji na niekorzyść przedsiębiorcy.

  • Zasada przychylnej interpretacji przepisów.

Przedsiębiorcy nie mogą ponosić skutków negatywnych w przypadku niejasnych przepisów, a ich interpretacja nie może pogorszyć sytuacji przedsiębiorcy.

  • Zasada proporcjonalności.

Każde postępowanie powinno przebiegać w sposób najmniej uciążliwy dla przedsiębiorcy. Organ nie może nałożyć obowiązku gromadzenia zbędnego materiału dowodowego.

  • Zasada bezstronności oraz równego traktowania.

Zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji przedsiębiorców. Wszyscy muszą być traktowani w sposób równy. Organ załatwiający sprawę przedsiębiorcy nie może mieć interesu prawnego w tej sprawie.

  • Zasada informowania.

Przedsiębiorca ma prawo uzyskać każdą istotną informację dla prowadzenia swojej działalności.

  • Zasada szybkości działania.

Wszelkie sprawy powinny być prowadzone bez zbędnej zwłoki.

  • Zasada współdziałania organów.

Organy administracji publicznej zobligowane są do wzajemnej wymiany informacji w sprawach przedsiębiorcy. Katalog zasad umiejscowiony w ustawie, którą̨ należy traktować́ jako szczególny akt normatywny – konstytucję przedsiębiorców, zapewnia stabilność́ i utrzymanie jednolitości w stosowaniu prawa w stosunkach gospodarczych6. W uzasadnieniu do projektu podkreśla się, że zakotwiczenie zasad w ustawie stanowi dodatkowe i dobitne przypomnienie organom władzy publicznej, że w ich relacjach z przedsiębiorcami zasady te mają pełną moc prawną i muszą być bezwzględnie przestrzegane, gdyż̇ nie są one jedynie normami programowymi Konstytucji RP lub niewiążącymi apelami7. Zasady te są normami prawnymi par excellence i muszą być respektowane przez organy władzy publicznej, tak samo jak wszystkie pozostałe normy prawne zawarte w ustawie8. W ten sposób podkreślana jest pozycja przedsiębiorcy. Eksponowana przez ustawę̨ wolność́ działalności gospodarczej przedsiębiorców, ich samodzielność w podejmowaniu, wykonywaniu i zakończeniu działalności oraz równość wobec prawa umacniają ich wolność (swobody), wyznaczając jej granice9. Stanowisko to potwierdza brzmienie przepisu art. 16 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, z którego wynika, że Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, jako organ ochrony prawnej, stoi na straży praw mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców10. W doktrynie prawa publicznego podejmowane są próby kategoryzowania zasad prawa przyjętych w Prawie Przedsiębiorców. Jako podstawowy stosuje się podział na te, które kierowane są do przedsiębiorców oraz te przeznaczone dla organów władzy publicznej, jako wiążące w ich stosunkach z przedsiębiorcami11. Do pierwszej ze wskazanych grup zalicza się zasadę wolności działalności gospodarczej (art. 2), zasadę „co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone” (art. 8) oraz zasadę̨ wynikającą z art. 9, która wprowadza obowiązek wykonywania działalności gospodarczej zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów innych przedsiębiorców i konsumentów. Do drugiej kategorii, poza wyżej wskazanymi zasadami wynikającymi z art. 2 i 9, należy zaliczyć zasadę domniemania uczciwości przedsiębiorcy (art. 10 ust. 1), zasadę rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść przedsiębiorcy (art. 10 ust. 2), zasadę przyjaznej interpretacji przepisów (art. 11), zasadę pogłębiania zaufania, proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania (art. 12), zasadę odpowiedzialności urzędników za naruszenie prawa (art. 13), zasadę pewności prawa (art. 14) oraz zasadę udzielania informacji (art. 15)12. Można stosować także podział na zasady przejęte wprost z Konstytucji RP, które zostały wyprowadzone z wartości uniwersalnych i stanowią wynik zabiegów interpretacyjnych, jak też te wprowadzone do polskiego systemu prawnego Prawem Przedsiębiorców13. Korzyści dla przedsiębiorców z Konstytucji Biznesu jest bardzo dużo. Oczywiście, na pierwszym miejscu znajdą się nowe zasady. Nie sposób jednak pominąć innych praktycznych ułatwień w prowadzeniu biznesu. Warto zauważyć, iż na sam start przedsiębiorcy dostają ulgi. Obecnie istnieje możliwość prowadzenia niezarejestrowanej działalności pod warunkiem, że miesięczny przychód nie przekroczy wysokości połowy płacy minimalnej. Ulga na prowadzenie działalności nierejestrowanej dotyczy drobnej działalności zarobkowej osób fizycznych. Alternatywną ulgę dla osób posiadających działalność zarejestrowaną stanowi możliwość zwolnienia ze składek na ZUS w pierwszych 6 miesiącach prowadzenia działalności. Następnie przez okres 2 lata funkcjonuje stawka, tzw. mały ZUS. Nie sposób omówić wszystkich korzyści, które przyszły wraz z Konstytucją Biznesu, ale warto podkreślić najważniejsze:

  • Możliwość zawieszenia działalności na czas określony i nieokreślony, brak skreślenia w przypadku niewystąpienia z wnioskiem o wznowienie działalności.
  • Stworzenie portalu informacyjnego www.biznes.gov.pl. W sposób jasny i przejrzysty opisuje, jak załatwić swoje sprawy urzędowe (niestety okazuje się nie być pomocny dla obcokrajowców, gdyż posiada tylko jedną wersję językową).
  • Zwiększenie komunikacji drogą mailowa/telefoniczną. Okazało się to być bardzo przydatne podczas pandemii Covid-19.
  • Możliwość udzielenia prokury przez przedsiębiorców będących osobami fizycznymi.
  • Zmniejszenie katalogu form działalności regulowanych. Obecnie pozostały koncesje, zezwolenia i RDR.
  • Możliwość wydania indywidualnej interpretacji (również możliwość wystąpienia o interpretacje podatkowe) przez Ministrów i organy podatkowe. Do wydania takich objaśnień może zobowiązać Rzecznik MŚP.
  • Ujednolicenie przepisów dotyczących sposobów prowadzenia działalności gospodarczej przez cudzoziemców.

Ograniczenia swobody działalności gospodarczej cudzoziemców

Polski ustawodawca zdecydował, że podstawą ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej jest społeczna gospodarka rynkowa (art. 20 Konstytucji RP)14. Przyjmuje się, że „filarami, na których wspiera się społeczna gospodarka rynkowa są wolność działalności gospodarczej i własność prywatna, a także solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych”15. Kontynuuje ten wątek również art. 2 ustawy Prawo Przedsiębiorców: „Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach.” W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego zgodnie przyjmuje się, że „wolność działalności gospodarczej nie ma charakteru absolutnego, a zatem może podlegać ograniczeniom”16. Na podstawie art. 22 Konstytucji RP swoboda działalności gospodarczej może zostać ograniczona na podstawie ustawy oraz z uwagi na ważny interes publiczny. Ograniczenia te mogą być wprowadzane w szczególności z uwagi na ochronę takich wartości jak bezpieczeństwo, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób.17 Oznacza to, iż wprowadzane ograniczenia działalności gospodarczej mają być o tyle ważne, że przeważają swoją istotnością zasadę wolności gospodarczej. Przyjmuje się podział na ograniczenia przedmiotowe i podmiotowe. Przedmiotowe dotyczą konkretnych dziedzin oraz branż, natomiast podmiotowe mówią nam o tym, kto nie ma dostępu do określonej działalności gospodarczej. Ograniczenia przedmiotowe charakteryzują się utrudnionym dostępem do branż, np. poprzez uzyskanie koncesji, zezwolenia bądź wpisu do rejestru działalności regulowanej.  Koncesja jest najbardziej rygorystycznym rodzajem pozwolenia na prowadzenie działalności i wymagana jest w następujących branżach:
poszukiwanie, rozpoznawanie kopalin, wydobywanie kopalin ze złóż, podziemne bezzbiornikowe magazynowanie substancji, podziemne składowanie odpadów lub dwutlenku węgla (udziela minister właściwy do spraw środowiska lub też w sprawach niezastrzeżonych dla tego ministra wojewoda lub starosta), wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją, produktami o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym (udziela minister właściwy do spraw wewnętrznych), wytwarzanie, przetwarzanie, magazynowanie, transportowanie i sprzedaż paliw i energii (udziela Prezes Urzędu Regulacji Energetyki), przesyłanie dwutlenku węgla w celu jego podziemnego składowania (udziela minister właściwy do spraw środowiska), ochrona osób i mienia, czyli działalność tzw. agencji ochrony (udziela minister właściwy do spraw wewnętrznych), przewozy lotnicze (udziela Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego), rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych (udziela Przewodniczący Krajowej rady Radiofonii i Telewizji), prowadzenie kasyn gry (udziela Minister Finansów). W momencie, gdy zachodzą obawy o nieprawidłowe prowadzenie działalności bądź zagrożone są interesy państwa koncesja może zostać cofnięta. Mniej restrykcyjną formą jest zezwolenie, które wydawane jest po uprzednim spełnieniu wymogów dotyczących konkretnej działalności.
Ograniczenia podmiotowe w prowadzeniu działalności gospodarczej, co do zasady dotyczą osób fizycznych nieposiadających obywatelstwa polskiego. Są różne stopnie ograniczeń:

  1. Obywatel UE (Unii Europejskiej),
  2. Obywatel z OEG (Europejskiego Obszaru Gospodarczego) i Szwajcarii,
  3. Obywatel z państw trzecich.

Praktycznie każda z tych grup ma ograniczenia w nabywaniu nieruchomości, na przykład, jeżeli obywatel UE (który nie jest jednocześnie obywatelem Rzeczpospolitej Polskiej) chce nabyć udziały w spółce, która posiada na własność nieruchomość, musi on wystąpić o stosowne pozwolenie do Ministra Spraw Wewnętrznych. Poza tym prowadzi działalność na zasadach obowiązujących obywateli polskich. Warto zauważyć, iż obywatele państw trzecich są najmocniej ograniczeni. Nie mogą na przykład, podjąć działalności gospodarczej, jeżeli nie spełniają określonych warunków. Ograniczenia te są wymienione w ustawie o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej w art. 4, który mówi o tym, iż osoby zagraniczne z państw członkowskich oraz obywatele państw trzecich, posiadający w Rzeczpospolitej szereg zezwoleń na pobyt stały bądź czasowy, mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej na takich samych zasadach, jak obywatele polscy. Ustęp drugi, w którym wymienione są okoliczności pozwalające na podjęcie działalności gospodarczej, jest katalogiem zamkniętym. Co do innych okoliczności stosuje się ust. 3 tegoż artykułu, w którym to ustawodawca twierdzi, iż pozostałe osoby, której nie są wymienione w ust. 1 i 2 mają prawo do podejmowania działalności gospodarczej wyłącznie w formie spółki18.

Ogólne zasady uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych w obrocie gospodarczym

Całokształt materii prawnej w zakresie transgranicznej działalności gospodarczej reguluje obecnie jedna z pięciu ustaw, wchodzących w skład Konstytucji Biznesu. Jest to Ustawa o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Ustawa reguluje podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej przez osoby zagraniczne na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, czasowe oferowanie lub świadczenie usług na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej przez osoby zagraniczne będące przedsiębiorcami oraz określa zasady tworzenia przez osoby zagraniczne będące przedsiębiorcami oddziałów i przedstawicielstw w Rzeczypospolitej Polskiej19. Głównym celem tej ustawy było w możliwie jak najobszerniejszy sposób skodyfikować podstawę funkcjonowania działalności transgranicznej. W ustawie tej znajdziemy również zagadnienia dotyczące transgranicznej działalności usługowej, reguły tworzenia oddziałów przez przedsiębiorców zagranicznych oraz ich przedstawicielstw. Przed nowelizacją te obszary regulowane były przez dwie ustawy: ustawę o swobodzie działalności gospodarczej oraz ustawę o świadczeniu usług na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Nowa ustawa nie wprowadza wielu zmian w materii prawnej, a raczej podchodzi bardziej wnikliwie do zagadnienia uczestnictwa podmiotów zagranicznych w obrocie gospodarczym. Zachowane zostały ograniczenia podmiotowe dotyczące podejmowania działalności gospodarczej, które zostały szczegółowo opisane w poprzedniej części niniejszego artykułu. Zostały uwzględnione również uzasadnione ograniczenia na gruncie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, takie jak bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny, zdrowie publiczne czy ochrona środowiska naturalnego. Nastąpiły natomiast zmiany w przedmiocie tworzenia oddziałów i przedstawicielstw zagranicznych. Głównym celem tych zmian są uproszczenia w prowadzeniu działalności transgranicznej. Niezmienna pozostała istota oddziału, wciąż jest formą wykonywania działalności przez firmy zagraniczne. Podmiotem uprawnionym do utworzenia oddziału na terytorium RP nadal jest każdy chętny przedsiębiorca zagraniczny, na warunkach takich, iż zakres oferowanych produktów nie może wykroczyć poza ofertę w kraju pochodzenia. Otwarcie oddziału nadal wymaga wpisu do krajowego rejestru sądowego oraz ustanowienia osoby upoważnionej do reprezentacji w Polsce. Przedstawicielstwo pozostało zakwalifikowane jako forma jednostki organizacyjnej przedsiębiorcy zagranicznego, które działa wyłącznie w celach promocyjnych przedsiębiorstwa. Utworzenie przedstawicielstwa również wymaga wpisu do rejestru, choć ma on charakter wyłącznie informacyjny. Należy również wyznaczyć osobę odpowiedzialną, przy czym do wniosku trzeba dołączyć jej pisemną zgodę na akceptację danego przedstawicielstwa. Zrezygnowano również z obowiązku okazania dokumentu potwierdzającego posiadanie tytułu prawnego dla siedziby przedstawicielstwa. Podsumowując, można stwierdzić, że ustawa ta jest integralną częścią Konstytucji Biznesu, a jej postanowienia prowadzą do liberalizacji biznesu międzynarodowego.

Kryteria wyboru formy prawnej

Forma prawna przedsiębiorstwa określa formę własności i nierozerwalnie związane z nią formy odpowiedzialności oraz organizację zarządzania. Ze względu na ten nierozerwalny związek stosuje się pojęcie „forma organizacyjno-prawna”20. Oznacza ona prawne podstawy przedsiębiorstwa, do których dostosowana winna być cała organizacja, zarządzanie, reguluje stosunki prawne i formy organizacyjne nadrzędności, podrzędności oraz wzajemnych powiązań zarówno wewnątrz jak i w jego stosunkach zewnętrznych z otoczeniem21. Możliwe formy prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce to:

  • jednoosobowa działalność gospodarcza,
  • spółka cywilna,
  • spółka jawna,
  • spółka partnerska,
  • spółka komandytowa,
  • spółka komandytowa – akcyjna,
  • spółka akcyjna,
  • prosta spółka akcyjna,
  • spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Każda z tych form posiada szereg cech szczególnych, które przedsiębiorstwo musi wnikliwie ocenić przed rozpoczęciem swojej działalności. Do kryteriów istotnych dla wyboru odpowiedniej formy działalności zalicza się:

  • kraj pochodzenia przedsiębiorcy,
  • rodzaj działalności,
  • skalę działalności,
  • odpowiedzialność finansową,
  • konieczność osobistego zaangażowania,
  • możliwości finansowania przedsięwzięcia,
  • opodatkowanie dochodu,
  • koszty prowadzenia działalności,
  • formalizm prowadzenia działalności.

Dla przedsiębiorców zagranicznych kluczowy jest kraj ich pochodzenia. Rozstrzyga on na samym początku kwestię tego, jaką formę prawną będzie miała przyszła działalność gospodarcza. Przypadki, w których cudzoziemiec nie może podjąć działalności gospodarczej w Polsce wymienia art. 4 Ustawy o Zasadach Uczestnictwa Przedsiębiorców Zagranicznych. Jeśli osoba przyjeżdża np. z Białorusi do Polski, aby rozpocząć naukę na uniwersytecie na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, to zgodnie z art. 4 może ona podjąć działalność gospodarczą. Jeśli jednak ktoś przyjeżdża do Polski w celach zarobkowych, również na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, to zgodnie z tym samym przepisem nie dostanie zezwolenia na rozpoczęcie działalności, za wyjątkiem przedsiębiorstwa o statusie spółki. Jest to rozwiązanie przeniesione z ustawy o działalności gospodarczej, będącej poprzedniczką Konstytucji Biznesu. Gdy bierzemy pod uwagę rodzaj działalności to zasadniczo nie występują szczególne ograniczenia. Niekiedy jednak ustawa nakazuje zastosowanie ściśle określonej formy działalności, jak np. w przypadku banków, firm ubezpieczeniowych oraz powszechnych towarzystw emerytalnych, które mogą działać wyłącznie w formie spółki akcyjnej, natomiast instytucje pożyczkowe mogą prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej22. Duże znaczenie przy podjęciu decyzji o formie działalności ma bez wątpienia jej skala. Główną zasadą jest przeznaczenie spółek osobowych (z wyjątkiem spółki komandytowo-akcyjnej) dla działalności gospodarczej mniejszych rozmiarów, zaś spółek kapitałowych oraz spółki komandytowo-akcyjnej dla poważniejszych przedsięwzięć gospodarczych23. Zazwyczaj wiąże się to z rozłożeniem ryzyka, możliwością przyjęcia nowego wspólnika oraz koniecznością osobistego nadzoru przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność finansowa za zobowiązania także jest jednym z kluczowych elementów przy wyborze formy prawnej. W momencie, gdy decydujemy się na rozpoczęcie działalności gospodarczej samodzielnie, otrzymujemy pełną nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania firmy, ponadto w pewnych okolicznościach zobowiązania mogą przejść na małżonka. Identyczna sytuacja jest w spółce jawnej. Wszyscy wspólnicy ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową. W innych spółkach możemy dokonać pewnych kombinacji. W spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej odpowiedzialność spoczywa tylko na komplementariuszach. Komandytariusz w spółce komandytowej odpowiada wyłącznie do wysokości sumy komandytowej, natomiast w spółce komandytowo-akcyjnej całkowicie zwolniony  z odpowiedzialności jest akcjonariusz. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku spółek kapitałowych: akcyjnej i z ograniczoną odpowiedzialnością. Wspólnicy tych spółek nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółek. Ich ryzyko ogranicza się do wniesionego kapitału zakładowego w formie pieniężnej bądź aporcie.  Przy rozważaniu kwestii konieczności osobistego zaangażowania należy zwrócić uwagę na to, że wspólnicy spółek osobowych są zobowiązani do uczestniczenia w sprawach spółek, natomiast w spółkach komandytowych i komandytowo-akcyjnych zaangażowanie osobiste może być ograniczone do minimum, pod warunkiem, że występuje się w roli komandytariusza. W spółkach kapitałowych obowiązek uczestniczenia w procesie działalności również jest minimalny w przypadku wspólników (podejmują oni jedynie uchwały). W celu prowadzenia działalności obowiązkiem jest ustanowienie zarządu. W kwestiach opodatkowania dochodu też występują istotne różnice pomiędzy formami działalności. W spółkach osobowych, pomimo obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych, nie występuje podatek dochodowy, podatnikami w takich spółkach są wyłącznie wspólnicy. Podatek odprowadzają wspólnicy z tytułu dochodu z udziału w spółce. W spółkach kapitałowych natomiast podatek jest należny na poziomie spółki, gdy posiadają one osobowość prawną i są podatnikami bezpośrednimi podatku dochodowego od osób prawnych. Niestety, w tej sytuacji może dojść do podwójnego opodatkowania tego samego dochodu. Najpierw dzieje się to na poziomie osoby prawnej, a następnie na poziomie osoby fizycznej z tytułu wypłaty dywidendy wspólnikowi. Pod względem ponoszonych kosztów i stopnia formalności najmniej wymagające są jednoosobowe działalności gospodarcze oraz spółki osobowe. Wynika to z faktu, że nie wymagają one wpłacenia kapitału zakładowego, a wkład w spółkach osobowych może polegać na świadczeniu usług własnym wspólnikom. Obie formy prowadzenia działalności wykorzystują również uproszczone prowadzenie księgowości, dzięki czemu ponoszą niższe koszty. W spółkach kapitałowych obowiązkowy kapitał zakładowy wynosi minimum 5 000 złotych. Kwestia wyboru formy prawnej prowadzenia działalności przez cudzoziemców pochodzących z krajów trzecich nie jest skomplikowana. Najczęściej nie są oni uprawnieni do podjęcia jednoosobowej działalności gospodarczej i są zmuszeni do wyboru spółek kapitałowych. Wybierają oni spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ze względu na niskie wymogi kapitałowe oraz ograniczoną odpowiedzialność wspólników.

Zobowiązania podatkowe przedsiębiorców

Podejmując działalność gospodarczą w Polsce, bez znaczenia w jakiej formie oraz z jakim obywatelstwem, musimy się liczyć z koniecznością płacenia podatków. Najistotniejsze podatki, które zobowiązany jest płacić każdy przedsiębiorca to:

  • podatek dochodowy (PIT, CIT),
  • podatek od towarów i usług (VAT),
  • podatek od nieruchomości,
  • podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC).

Podatek dochodowy od osób fizycznych obowiązuje jednoosobową działalność gospodarczą oraz spółki osobowe. Istnieje możliwość wyboru formy opodatkowania. Na zasadach ogólnych wynosi 12% do progu dochodu powyżej 120 000 zł, a po przekroczeniu tej kwoty wynosi on już 32%. W podatku PIT istnieje duży wachlarz możliwości nie tylko wyboru sposobu zasad rozliczania się z fiskusem, lecz również duża ilość ulg, zwolnień oraz występuje kwota wolna od podatku, która od 2022 roku wynosi 30 000 zł. Konstrukcja podatku dochodowego od osób prawnych jest bardziej sztywna. Stosuje się tę formę opodatkowania w stosunku do osób prawnych, tzw. ułomnych osób prawnych oraz do podmiotów nieposiadających osobowości prawnej. Stawki procentowe podatku wynoszą 9%, 10%, 19% oraz 20%. Podatek od towarów i usług, czyli VAT (ang. value added tax) obciąża zawsze wartość dodaną towarów lub usług. VAT, który musi zapłacić przedsiębiorca jest podatkiem stanowiącym różnicę pomiędzy kwotą należną a zapłaconą. Aktualnie obowiązujące stawki VAT wynoszą 23%, 8% i 5%. Wyróżnia się również tzw. preferencyjną stawkę VAT 0%, którą stosuje się dopiero po spełnieniu odpowiednich warunków (np. w Wewnątrzwspólnotowej Dostawie Towarów czy transporcie międzynarodowym).  W praktyce można się również spotkać ze stawką „zw.” (zwolnienie z VAT) lub „np.” (nie podlega). Informację o tym, jaką stawkę podatku VAT obejmuje konkretna działalność można uzyskać z ustawy o podatku od towarów i usług oraz załączników do niej.  Jeżeli przedsiębiorca posiada nieruchomości powinien również odprowadzić podatek z tego tytułu. W praktyce gospodarczej występuje również niekiedy podatek od czynności cywilno-prawnych np. kiedy zawierana jest umowa sprzedaży z osobą fizyczną czy zmieniana jest umowa spółki, podwyższająca kapitał zakładowy przedsiębiorstwa.

Podsumowanie

Przedmiotem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie zagadnienia dotyczącego statusu przedsiębiorcy cudzoziemca. Badanie tego statusu zostało przeprowadzone na podstawie analizy różnorodności definicji przedsiębiorcy, ograniczeń ustawowych w zakresie podjęcia działalności gospodarczej poprzez cudzoziemców, kryteriów wyboru formy prawnej oraz podstawowych obowiązków w zakresie podatków. Chociaż w Polsce napotyka się na pewne trudności związane z założeniem działalności gospodarczej, takie jak chociażby skomplikowany system przepisów prawnych, wolno działające sądy gospodarcze czy ciągle zmieniające się prawo podatkowe, to i tak liczba firm z udziałem osób zagranicznych wzrasta z roku na rok. Ponadto, liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego stanowi około 1/3 wszystkich zarejestrowanych spółek w Polsce. Polskę można zakwalifikować jako dobre miejsce do zainwestowania kapitału. Mnóstwo czynników sprzyja pozytywnej ocenie takiego rozwiązania. Jest to duży lokalny rynek zbytu z ciągle bogacącym się społeczeństwem. Ponadto istnieje możliwość wykorzystania funduszy unijnych oraz bardzo dogodne położenie geograficzne, które tak naprawdę jest buforem łączącym państwa unijne z państwami Europy wschodniej. Żyjemy w bardzo dynamicznym świecie. Wydarzenia roku 2020, czyli pandemia COVID-19, oraz wojna która rozpoczęła się w lutym 2022 roku na terytorium naszego wschodniego sąsiada, diametralnie zmieniły warunki gry na światowej arenie gospodarczej. Te wydarzenia są wstrząsające dla gospodarki, a to oznacza, iż przed przedsiębiorcami stoją ogromne wyzwania. Kluczową kwestią nie jest już otoczenie instytucjonalne czy wskaźniki gospodarcze, lecz poszukiwanie nowych rozwiązań i pomysłów na to, aby dostosować działalność do istniejących warunków i zapewnić mu perspektywę dalszego rozwoju. Polska wydaje się być dobrym miejscem do prowadzenia biznesu, także dla przedsiębiorcy zagranicznego.

_____________________

1 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145, 1495.
2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 roku O zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2019 r. poz. 1010, 1649.)
3. Ustawa z dnia 6 marca 2018 roku o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1079)
4. Ustawa z dnia 24 marca 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. z 2017 r. poz. 2278)
5. Ustawa z dnia 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2020r. poz. 424)
6. M. Sieradzka, Podstawowe zasady obowiązujące przy podejmowaniu, wykonywaniu oraz zakończeniu działalności oraz ich wpływ na sytuację prawną przedsiębiorcy w: Ustawa z 6.3.2018 – Prawo przedsiębiorców – analiza i ocena najważniejszych przepisów, red. M. Sieradzka, MoP 2018/13 – dod., s. 21.
7. M. Wierzbowski i inni, Konstytucja Biznesu. Komentarz. Wolters Kluwer. Warszawa 2019 s. 30.
8. Tamże
9. A. Powałowski, Nowe prawo przedsiębiorców i ich działalności gospodarczej na tle zasady społecznej gospodarki rynkowej [w:] Sektory infrastrukturalne – problematyka prawna, red. M. Królikowska-Olczak, Warszawa 2018, s. 79
10. P. Lissoń, Ochrona prawna i wspieranie działalności gospodarczej jako zadania Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, RPEiS 2018/4
11. M. Sieradzka, Podstawowe zasady obowiązujące przy podejmowaniu, wykonywaniu oraz zakończeniu działalności oraz ich wpływ na sytuację prawną przedsiębiorcy red. M. Sieradzka, MoP 2018/13 – dod., s. 23.
12. M. Sieradzka, op.cit…, s. 23.
13. M. Wierzbowski i inni, Konstytucja Biznesu. Komentarz. Wolters Kluwer. Warszawa 2019 s. 31.
14. Według art. 20 Konstytucji RP „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę̨ ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”
15. Wyr. TK z 7.5.2001 r., K 19/00, OTK 2001, Nr 4, poz. 82.
16. Wyr. TK: z 10.4.2001 r., U 7/00
17. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 31 ust. 3 Dz. U. z 2019r. poz. 114, poz. 946.
18. Ustawa z dnia 6 marca 2018r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych oraz innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej Dz. U. z 2019r. poz. 1079, 1214, 1495, 1655
19. Ustawa z dnia 6 marca 2018r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej Dz. U. z 2019r. poz. 1079, 1214, 1495, 1655.
20. A. Jagodziński Formy prawno – organizacyjne przedsiębiorstw zeszyty naukowe PWSZ, Płock 2015r. s.81
21. Tamże
22. B. Kożuch Nauka o organizacji. Warszawa Ce- DeWu 2010 s. 114.
23. Tamże

Darya Bannaya

Absolwentka kierunku Prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, absolwentka kierunku Globalny Biznes, Finanse i Zarządzanie w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Laureatka konkursu Ministerstwa Finansów „Podatkowi Liderzy” 7. edycja. Prowadząca szkoleń oraz konferencji skierowanych dla cudzoziemców w tematyce podatkowych aspektów prowadzenia i założenia biznesu w Polsce. Specjalizuje się w prawie podatkowym, doradzając klientom w bieżących sprawach związanych przede wszystkim z podatkami dochodowymi. Od 2021 roku specjalizuje się również w cenach transferowych. Razem z doświadczonym zespołem wspiera wiodące firmy w wypełnianiu obowiązków podatkowych w zakresie TP. Autorka i współautorka publikacji o tematyce prawnopodatkowej.

Nasze publikacje

rbiuletyn

 

lipiec-wrzesień 2023

RB Biuletyn numer 44

pobierz magazyn

Nasze publikacje

rb restrukturyzacje             russellbedford             rbdombrokersi