Do przeszłości odchodzą czasy, gdy prawnik mógł rzetelnie doradzić klientowi, opierając się jedynie na obowiązującym stanie prawnym. Coraz częściej udzielana porada musi wybiegać w przód, uwzględniać stan prawny, który może zaistnieć dopiero w przyszłości. Silnie przejawia się to w doradztwie dla podmiotów gospodarczych; szczególnie tych działających w branżach regulowanych. Zmiany prawne mogą dla nich oznaczać gwałtowne wyhamowanie biznesu lub przeciwnie – mogą pozwolić na jego wzrost, ekspansję na nowe rynki i dostęp do nowych klientów.
Żeby przygotować się na nadchodzące zmiany prawne, często nie można czekać na uchwalenie przepisów. Dzięki dostosowaniu biznesu do nowych regulacji jeszcze na etapie prac legislacyjnych można obecnie zyskać wiele miesięcy przewagi nad tymi, którzy wiedzę o zmianach prawnych czerpią jedynie z Dziennika Ustaw.
Wszystkie te zjawiska uległy w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy jeszcze dalej idącemu nasileniu. Za sprawą pandemii w ekspresowym tempie uchwalano przepisy wielkiej wagi, pozostawiając ich adresatom niewiele czasu na dostosowanie się do nowych regulacji. W szczycie pandemii, projekty nowych aktów pojawiały się w ostatnim momencie tylko po to, żeby zaraz stać się obowiązującym prawem. Śledzenie procesu legislacyjnego dawało jednak gigantyczną przewagę informacyjną. Analiza projektów związanych z pandemią, przyjmowanych w trakcie jej pierwszej fali pokazała, że średni czas od pojawienia się pierwszej oficjalnej wzmianki o projekcie do jego wejścia w życie wyniósł 18 dni dla ustaw i 10 dni dla rozporządzeń, natomiast ich średnie vacatio legis, odpowiednio, jedynie 0,76 i 1,11 dnia. Aż 103 rozporządzenia weszły w życie w czasie krótszym niż 24h od pierwszej wzmianki o nich, w tym 49 w dniu ogłoszenia1. Kto więc czekał z dostosowaniem się do nowych przepisów aż do ich uchwalenia, ten pozbawiał się 90% czasu, którym mógłby dysponować na ten cel, analizując projektowane zmiany i przymierzając je do swojej organizacji.
Wszystkie te zjawiska wpływają obecnie na oczekiwania stawiane prawnikom przez ich klientów. Coraz rzadziej za wystarczającą formę współpracy uznają oni odpowiedzi na kierowane do nich pytania i suche oceny, czy planowane przedsięwzięcia nie są zakazane lub obciążone zbyt dużym ryzykiem prawnym. Coraz popularniejsza staje się współpraca prawnika-doradcy z klientem, którzy wspólnie tworzą plan radzenia sobie z nowymi przepisami. Jest to plan, w którego opracowaniu prawnik musi pełnić kluczową rolę. Nie podoła on jednak temu zadaniu, jeśli nie zacznie aktywnie poszukiwać informacji na temat nadchodzących zmian prawnych.
Skąd czerpać informacje?
Informacje na temat toczących się prac legislacyjnych są rozproszone między stronami internetowymi wszystkich zaangażowanych w nie instytucji. Żeby śledzić je bez wykorzystania dodatkowych narzędzi, trzeba cyklicznie, najlepiej codziennie, analizować zawartość każdej z nich, sprawdzając, czy w interesujących nas projektach zaszły jakieś zmiany oraz czy nie pojawiły się nowe projekty zawierające ważne dla nas rozwiązania.
Część potrzebnych informacji znajdziemy w systemach informacji prawnej (SIP). Zarówno LEX, jak i Legalis udostępniają jednak jedynie informacje o projektach ustaw procedowanych w Sejmie, którym nadano już numer druku. W zasadzie pomijają zatem zarówno projekty rozporządzeń, jak i cały rządowy proces legislacyjny. Większość informacji dotyczących aktywności legislacyjnej znajdziemy w serwisie Vigilex2. Gromadzi on w jednym miejscu wszystkie najważniejsze informacje na temat każdego procedowanego projektu, w tym:
• wszystkie dostępne wersje tekstu projektu,
• linki do dostępnych wersji uzasadnień i OSR,
• listę nowelizowanych aktów ze wskazaniem przepisów nowelizujących,
• planowany termin przyjęcia przez Rząd,
• planowane vacatio legis,
• organ i osoby odpowiedzialne za opracowanie projektu,
• linki do informacji o projekcie na stronach rządowych i parlamentarnych,
• kompletny harmonogram prac nad projektem.
Wszystkie te informacje są dostępne nieodpłatnie, bez konieczności wykupu abonamentu. Rejestracja w serwisie konieczna jest tylko dla skorzystania z wyszukiwarki projektów.
Monitoring legislacyjny można prowadzić z wykorzystaniem różnych narzędzi. Uwagi i rady przedstawione w tym rozdziale zostały tak pomyślane, aby pomóc w rozwiązaniu problemów związanych z monitoringiem oraz poszukiwaniem materiałów legislacyjnych niezależnie od tego, jakie rozwiązania mają pomóc w osiągnięciu tego celu. Będą one zatem przydatne zarówno dla tych, którzy chcą korzystać bezpośrednio ze źródeł publicznych, jak i tych, którzy poszukują informacji już częściowo opracowanej i uporządkowanej w SIP lub w Vigilex. W każdym z tych przypadków wiedza na temat pochodzenia informacji towarzyszących im dokumentów oraz instytucjonalnego otoczenia podejmowanych działań stanowi warunek właściwej oceny stanu prac nad projektem oraz dalszych perspektyw jego uchwalenia.
Źródła informacji omówimy odrębnie dla poszczególnych etapów prac nad projektem, wskazując w jaki sposób skutecznie szukać informacji na temat:
• założeń do planowanych projektów,
• projektów procedowanych na etapie rządowym, • projektów i ustaw procedowanych na etapie parlamentarnym,
• aktów ogłoszonych w Dzienniku Ustaw.
Wstępne informacje o planowanych projektach
Zanim ukaże się pełen tekst projektu, rząd często publikuje podstawowe informacje na jego temat. Obejmują one najczęściej:
• przyczyny i potrzebę uchwalenia,
• istotę planowanych rozwiązań,
• planowany termin przyjęcia projektu,
• etap prac, czy
• wskazanie osób odpowiedzialnych.
Umieszczane są one w odpowiednich wykazach prac legislacyjnych:
• ustawy – w Wykazie Prac Legislacyjnych i Programowych Rady Ministrów udostępnionym online w BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów3,
• rozporządzenia Rady Ministrów – w tym samym wykazie,
• rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów – w Wykazie Prac Legislacyjnych Prezesa Rady Ministrów4,
• rozporządzenia poszczególnych ministrów – w wykazach prowadzonych przez każdego z nich.
Wszystkie resorty muszą prowadzić wykazy prac legislacyjnych zgodnie z ustawą o działalności lobbingowej; nie każdy jednak robi to równie rzetelnie. Część ministerstw faktycznie dokumentuje swoje plany online, jednak część ogranicza się do sporadycznego połączenia dokumentu z aktualnym stanem planu raz lub kilka razy do roku.
Rządowy proces legislacyjny
Projekty opracowywane w Radzie Ministrów oraz przez organy centralne z chwilą skierowania ich do konsultacji publicznych lub opiniowania powinny zostać udostępnione w BIP Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny5. W normalnych przypadkach to tam można odnaleźć pierwsze wersje projektu. Od tej reguły odstępowano jednak już kilkakrotnie pod pozorem tzw. prekonsultacji – zamiast na stronę RCL projekt trafiał wówczas do aktualności jednego z resortów. Wielokrotnie też zamieszczano projekty na stronie RCL ze znacznym opóźnieniem. Jeśli były to ustawy – najpierw pojawiały się w Sejmie, jeśli zaś rozporządzenia – w Dzienniku Ustaw.
Każdemu projektowi w RCL jest poświęcona indywidualna podstrona. Znajdziemy na niej wszystkie dokumenty zgromadzone na poszczególnych etapach rządowego procesu legislacyjnego. Rozpoczęcie każdego etapu inicjowane jest zamieszczeniem nowej wersji projektu, uzasadnienia i oceny skutków regulacji (OSR). Na poszczególnych etapach może być ogłoszona więcej niż jedna wersja tych dokumentów. Jedna wersja będzie np. poprzedzała konsultacje, a druga będzie uwzględniała część zgłoszonych uwag, poddając wprowadzone zmiany ponownej ocenie. Przy każdym dokumencie znajdziemy datę jego zamieszczenia w systemie wskazaną jako „data utworzenia”. Wbrew nazwie nie jest to jednak data opracowania samego dokumentu – tę możemy poznać dopiero po otwarciu pliku. Daty te zazwyczaj różnią się o kilka nawet do kilkunastu dni.
Co do zasady, na każdym etapie tekst, uzasadnienie i OSR powinny być oddzielone od pozostałych dokumentów w części zatytułowanej „Projekt”. W pozostałych sekcjach zamieszczane są np. pisma kierujące projekt do uzgodnień lub konsultacji, stanowiska zgłoszone na danym etapie, czy dokumenty stanowiące odniesienie się wnioskodawcy do zgłoszonych uwag. Niekiedy zdarza się jednak, że nowy tekst projektu trafi do niewłaściwej rubryki, albo że materiał zgromadzony na danym etapie nie zostanie podzielony na sekcje. Warto mieć to na uwadze, śledząc postępy nad opracowaniem kolejnych wersji projektu.
Zanim projekt trafi do Sejmu, musi go zaakceptować Rada Ministrów – na posiedzeniu lub w trybie obiegowym. Plany poszczególnych posiedzeń są zamieszczane zwykle z jednodniowym wyprzedzeniem na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów na podstronie „porządek obrad Rady Ministrów”6, informacje o zatwierdzonych projektach są zaś zamieszczane w miarę na bieżąco w rubryce „decyzje rządu”7.
Projekty w Sejmie i Senacie
Wiedza o projektach innych niż rządowe, zanim trafią do Marszałka Sejmu, jest znacznie bardziej ograniczona. Najrzetelniej gromadzona jest na stronie Senatu, gdzie w jednym miejscu możemy znaleźć wszystkie projekty opracowywane przez Senatorów, a każdemu jest poświęcona odrębna podstrona8.
Znacznie trudniej odnaleźć informacje na temat projektów opracowywanych przez posłów. Jeśli w ogóle są dostępne – trzeba ich szukać w stenogramach z posiedzeń poszczególnych komisji sejmowych i zespołów parlamentarnych.
Gdy projekty trafią do Marszałka Sejmu informacji o nich można szukać w dwóch miejscach:
• w zakładce „przebieg procesu legislacyjnego”, gdzie znajdują się projekty, którym nadano już numer druku9 oraz
• w zakładce „projekty wniesione do Sejmu”, gdzie znajdują się projekty oczekujące na druk i skierowanie na pierwsze czytanie10.
Projekty, którym zostanie nadany numer są stąd usuwane. Od tego momentu wszystkich informacji o nich należy szukać w odpowiednich drukach. Część projektów (szczególnie inicjowanych przez partie opozycyjne) nigdy nie otrzyma jednak numeru druku, pozostając już w tym miejscu do końca kadencji. Stąd przylgnęło do niego określenie „zamrażarka”.
Po otrzymaniu numeru druku projekt trafia na własną podstronę, wraz z informacjami na temat postępu prac oraz linkami do wszystkich powiązanych z nim druków.
W Sejmie, w harmonogramie prac są zamieszczane w sumie trzy lub cztery wersje tekstu:
• złożony w Sejmie wraz z uzasadnieniem projektu,
• przyjęty przez komisję podczas II czytania,
• przyjęty przez Sejm i przekazany do Senatu,
• po rozpatrzeniu poprawek Senatu, jeśli zostały wniesione.
Informacja o tym, co się działo z projektem pomiędzy tymi punktami musi być rekonstruowana na podstawie protokołów i stenogramów posiedzeń. Trzeba mieć jednak na uwadze, że do Internetu nie trafia komplet informacji dostępnych dla uczestników posiedzeń komisji, w szczególności zaś nie jest udostępniana treść wszystkich zgłoszonych poprawek. Te, które zostaną odrzucone przez posłów często pozostawiają ślad jedynie w postaci numeru w porządku głosowania.
Na stronie Sejmu są również relacjonowane efekty prac w Senacie. Uchwała Senatu otrzymuje swój druk sejmowy i jest zamieszczana w harmonogramie prac nad projektem. Informacje te są jednak publikowane z opóźnieniem, dlatego warto, niezależnie od Sejmu, śledzić również stronę Senatu. Po tym, jak ustawa trafi do izby wyższej, zostaje umieszczona w zakładce „proces legislacyjny w Senacie”11 i otrzymuje poświęconą sobie podstronę, na której jest zamieszczany harmonogram prac oraz treść podjętych uchwał.
Analogicznie wygląda sytuacja z podpisem Prezydenta. Sejm zamieszcza informację o tym, że ustawa została podpisana, a następnie o jej publikacji. Dzieje się to jednak zwykle dopiero po kilku dniach od tych zdarzeń. Informacji o podpisanych ustawach lepiej szukać bezpośrednio na stronie głowy państwa12.
Ogłoszone akty normatywne
Ogłoszonych aktów normatywnych możemy natomiast szukać w dwóch publicznych źródłach:
• w Internetowym Systemie Aktów Prawnych (ISAP)13 oraz
• na oficjalnej stronie Dziennika Ustaw14.
Informacje zawarte w ISAP są bogatsze w metadane. Zawierają między innymi odesłanie do projektu na stronie Sejmu, listę nowelizowanych aktów, czy daty obowiązywania aktu. Na stronie Dziennika Ustaw jest zamieszczany w zasadzie tylko tekst aktu, pozycja w publikatorze i data ogłoszenia. ISAP ma jednak jedną kluczową wadę. Jest uzupełniany z opóźnieniem w stosunku do Dziennika, czasem nawet kilkudniowym, co np. w przypadku rozporządzeń wchodzących w życie dzień po ogłoszeniu jest dla tego źródła dyskwalifikujące. Jeśli chcemy być na bieżąco z nowościami, musimy korzystać ze strony Dziennika Ustaw lub aplikacji bazujących na dostępnych tam informacjach (LEX, Legalis, Vigilex).
Jak wyselekcjonować projekty?
Żeby w gąszczu planowanych zmian prawnych odnaleźć te, które mogą wpłynąć na działalność kancelarii lub jej klientów, trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, jakie kryteria mogą o tym decydować. Najczęściej będą to:
• tytuły nowelizowanych i uchylanych ustaw lub rozporządzeń,
• numery zmienianych przepisów,
• podstawa prawna,
• odniesienie do określonych grup podmiotów, zjawisk lub instytucji,
• dział administracji rządowej,
• resort wnioskodawcy.
Pierwsze trzy kryteria mają charakter formalny, czwarte – językowy, a dwa ostatnie – konwencjonalny. Podział ten przekłada się na ich ostrość. Właściwy dobór kryteriów z pierwszej grupy pozwala na bezbłędne wyróżnienie zmian istotnych z punktu widzenia wybranej branży czy specjalizacji kancelarii. Wyróżnione w ten sposób nowelizacje mogą obejmować również mniej istotne zmiany przepisów, ale bazując na kryteriach formalnych, jesteśmy w stanie określić grupę projektów, które powinny zostać przynajmniej przejrzane i ocenione. Kryteria językowe są najbardziej wymagające. Bazują na wyszukiwaniu pełnotekstowym w projektowanych przepisach, uzasadnieniu i opisach projektów. Ich zastosowanie wymaga daleko idącej precyzji, aby ograniczyć konteksty wystąpienia określonych wyrażeń jedynie do tych, które mają znaczenie dla obszaru legislacji objętego monitoringiem. Na przykład jednym z kluczy zastosowanych w celu objęcia monitoringiem projektów dotykających tematyki compliance może być „korupcja/korupcyjny”. Samodzielnie taki klucz wyłapie jednak wszystkie projekty dotyczące tzw. emerytur mundurowych, ponieważ stosują się one do funkcjonariuszy CBA. Żeby tego uniknąć, musimy zastosować dodatkowe kryteria filtrujące – na to jednak nie każde narzędzie nam pozwoli.
Najwięcej kłopotów przysparzają kryteria konwencjonalne. Selekcja projektów ze względu na resort wnioskodawcy rzadko pokrywa się z obszarem zainteresowania jakiejkolwiek branży lub specjalizacji kancelarii. Teoretycznie pomóc może zawężenie selekcji do wybranych działów administracji rządowej. Możemy to zrobić np. w wyszukiwarce RCL. Wybór ten nie jest jednak ani wyczerpujący, ani niezawodny. Opiera się na arbitralnym i wymuszonym wyborze nie oddającym złożoności tematycznej procedowanych zmian.
Jak bez zaglądania do projektu ustalić, czy wprowadza on zmiany w konkretnej ustawie? W wielu przypadkach jest to niemożliwe bez skorzystania z SIP lub Vigilex. Wiadomo, że o katalogu nowelizowanych aktów niewiele mówi nam sam tytuł projektu. Często, to co najważniejsze w projekcie ukrywa się za sformułowaniem „i innych ustaw”.
Projekty publikowane na stronie RCL są niekiedy opatrywane listą aktów nowelizowanych. Nie jest to jednak reguła, a lista nowelizowanych ustaw wcale nie jest łatwo dostępna. Musimy jej szukać w metadanych projektów, z których korzysta wyszukiwarka. Możemy je znaleźć w zamieszczonym na stronie każdego projektu rejestrze zmian. Znajdziemy w nim pozycję „Zmieniono atrybut projektu ustawy/ uchwały nowelizowane na:” – tam właśnie znajduje się lista nowelizowanych ustaw lub rozporządzeń (mimo, że rozporządzenia nie zostały wymienione w nazwie atrybutu) oraz „Zmieniono atrybut projektu ustawy/uchwały uchylane na:”, gdzie znajdziemy listę uchylanych aktów normatywnych.
Podobnej funkcjonalności nie oferuje niestety strona Sejmu. Odnalezienie tych informacji w przypadku projektów znajdujących się na etapie prac parlamentarnych jest jednak możliwe w SIP:
• w LEXie dostępne w menu „Dokumenty powiązane” w rubrykach „akty zmieniane” i „akty uchylane”,
• w Legalisie jako „projektowane zmiany” oraz „projektowane uchylenia”.
Nawet łącząc te źródła, nie otrzymujemy jednak całościowego obrazu toczących się prac, głównie ze względu na braki w bazie RCL. Jedynie niewielka część projektów posiada uzupełniony atrybut „ustawy /uchwały nowelizowane” lub „ustawy /uchwały uchylane”. Oznacza to, że pozostałych nie znajdziemy, korzystając nawet z zaawansowanej wyszukiwarki zamieszczonej w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny.
Najpełniejsze informacje na temat projektów nowelizujących wybrany akt normatywny, niezależnie od tego, na którym etapie się on znajduje, są dostępne w serwisie Vigilex. Aplikacja ta gromadzi wszystkie dostępne wersje projektów ustaw i rozporządzeń, czyta je i klasyfikuje wszystkie przepisy, tworząc listy aktów nowelizowanych. Po wpisaniu tytułu wybranego aktu otrzymamy listę projektów. W każdym z nich aplikacja oznaczy kolorem zmiany odnoszące się do danej ustawy czy rozporządzenia.
Na zbliżonych zasadach Vigilex gromadzi dane na temat podstaw prawnych procedowanych projektów rozporządzeń. Dzięki temu możemy łatwo odszukać wszystkie projekty oparte na określonym przepisie lub ustawie. Vigilex w najdalszym stopniu umożliwia wykorzystanie kryteriów formalnych selekcji. W udostępnionych w nim wyszukiwarkach można również wyselekcjonować projekty na podstawie przypisanych im numerów w wykazach prac legislacyjnych, drukach sejmowych i senackich, wnioskodawcach, osobach odpowiedzialnych oraz na podstawie kryteriów pełnotekstowych odnoszących się zarówno do treści projektowanych przepisów, jak i opisów opracowywanych na kolejnych etapach prac legislacyjnych. Materiał gromadzony w Vigilex obejmuje również te wersje projektów, które zostały zamieszczone w RCL i Sejmie tylko w formie skanów – grafiki bez warstwy tekstowej. Dokumenty takie są poddawane optycznemu rozpoznawaniu tekstu (OCR), żeby były dostępne w wynikach wyszukiwania oraz na etapie selekcji do modułów tematycznych. Niezależnie od zastosowanego kryterium, otrzymujemy informacje pochodzące ze wszystkich etapów prac nad projektem.
Te same kryteria są wykorzystywane w serwisie Vigilex do budowy modułów monitoringu: zestawów obejmujących projekty dotyczące wybranej branży czy obszaru specjalizacji. Każdy z takich modułów jest oparty na zestawie kluczy odnoszących się zarówno do tytułów aktów nowelizowanych, podstaw prawnych, opisów, jak i zawartości przepisów. Klucze są dobierane w taki sposób, aby, z jednej strony, objąć wszystkie potencjalnie interesujące projekty, z drugiej zaś, zminimalizować ryzyko objęcia monitoringiem projektów spoza wybranej dziedziny. Co więcej, to użytkownikom aplikacji jest pozostawiony ostateczny wybór, czy chcą utrzymać monitoring wyselekcjonowanych projektów, czy wolą z któregoś zrezygnować. Dzięki temu moduły dynamicznie dostosowują się do ich potrzeb.
Jak pozostawać na bieżąco?
Samodzielne śledzenie serwisów rządowych i parlamentarnych stanowi nie lada wyzwanie dla każdego, kto chce mieć pewność, że dysponuje kompletem informacji na temat prac legislacyjnych w interesujących go dziedzinach. Żeby ręcznie sprawdzić postęp prac w wybranym przez siebie zakresie, trzeba by codziennie odwiedzić nawet kilkadziesiąt stron i podstron w opisanych wyżej serwisach rządowych i parlamentarnych. Z gąszczu informacji nie jest też łatwo wychwycić zmiany, które zaszły w ostatnim czasie:
• w wykazach prac legislacyjnych zamieszczanych na stronie KPRM jest konieczne sprawdzenie indywidualnie podstrony każdego projektu. Przy każdym z nich jest zamieszczony rejestr zmian, który pozwala prześledzić chronologię prac nad danym projektem,
• w RCL można uporządkować projekty według kryterium ostatniej zmiany, żeby zobaczyć, czy wśród ostatnich zmian były te, które chcemy monitorować,
• w Sejmie i Senacie trzeba również sprawdzić, czy na stronach interesujących nas projektów nie pojawiły się nowe zdarzenia na osi czasu,
• decyzje rządu są uporządkowane chronologicznie,
• na stronie Dziennika Ustaw możemy uporządkować akty według daty wydania i publikacji, nie możemy jednak skorzystać z kryterium daty wejścia w życie. Dysponujemy nim w ISAP, ale trzeba pamiętać, że projekty są tam zamieszczane z opóźnieniem.
Na szczęście nie trzeba sprawdzać tego wszystkiego ręcznie, strona po stronie. Istnieje kilka rozwiązań, dzięki którym możemy znacznie ułatwić sobie pracę, automatyzując część ze wskazanych czynności lub całkowicie powierzając monitoring legislacyjny wyspecjalizowanym algorytmom. Możemy do tego wykorzystać:
• narzędzia (wtyczki/aplikacje) do monitorowania zmian na stronach internetowych,
• powiadomienia z RCL,
• kanały RSS Sejmu,
• alerty/powiadomienia z SIP,
• aplikację Vigilex.
Wtyczki śledzące zmiany na stronach internetowych
Wtyczki śledzące zmiany na stronach internetowych to najprostszy sposób, żeby na niezbyt dużą skalę zautomatyzować monitoring legislacyjny. Obecnie dostępnych jest kilkadziesiąt podobnych narzędzi. Do najpopularniejszych należą Distill15, Wachete16, ChangeTower17, Versionista18 czy Visualping19. Każde z nich oferuje bezpłatny plan, w którego ramach z powodzeniem można uruchomić monitoring wybranych stron.
Po uruchomieniu wtyczka będzie cyklicznie sprawdzać, czy od ostatniej wizyty nie zaszły jakieś zmiany na stronie. Może monitorować cały kod albo wybrane fragmenty strony, np. kolumnę z listą procedowanych projektów. Gdy pojawi się na niej jakaś nowa pozycja otrzymamy powiadomienie i będziemy mogli porównać ze sobą stan po i sprzed zmiany. Ważne, żeby zaznaczyć do monitorowania odpowiednie fragmenty stron. W monitorowanym bloku nie może na przykład znajdować się zegarek, data albo dzisiejsze imieniny, bo będziemy informowani o zmianach w tej sekcji przy każdej okazji. W tym celu większość wymienionych narzędzi umożliwia wykluczenie wybranych fragmentów stron z zaznaczenia.
Wykorzystując Distill lub podobne do niego narzędzia, możemy podejść do monitoringu zmian legislacyjnych na dwa sposoby:
• objąć monitoringiem listę najnowszych lub ostatnio zmienionych projektów,
• objąć monitoringiem strony konkretnych projektów.
Oprócz śledzenia powiadomień możemy przejrzeć listę monitorowanych stron, sprawdzić, kiedy zaszły ostatnie zmiany i przejrzeć ich historię. Żeby wybrać narzędzie, które najlepiej odpowiada naszym potrzebom, warto przejrzeć oferowane w ich ramach darmowe plany. Różnią się one przede wszystkim:
• maksymalną liczbą śledzonych stron,
• maksymalną częstotliwością odczytów strony na dobę,
• liczbą archiwizowanych wersji śledzonych stron.
Warto zwrócić uwagę na to, że np. Distill znacznie lepsze warunki oferuje jako wtyczka do przeglądarki niż jako aplikacja w chmurze. Dostęp do śledzonych przez nas danych nie może być wtedy łatwo przekazywany między urządzeniami, ale w zamian otrzymujemy możliwość:
• nieograniczonego śledzenia kilkudziesięciu stron,
• ustawienia częstotliwości odświeżania nawet na kilka sekund,
• pogrupowanie stron według instytucji lub obszarów legislacji poprzez oznaczenie ich wygodnymi tagami.
Tak korzystne warunki otrzymujemy dzięki temu, że użycie aplikacji nie obciąża serwerów usługodawcy, a całą pracę związaną z gromadzeniem danych i otwieraniem monitorowanych stron wykonuje nasz komputer. Mimo to warto rozważyć płatne plany, jeśli zależy nam np.na dzieleniu się wiedzą z innymi osobami w zespole, na powiadomieniach mailowych lub sms-owych, itd.
Wykorzystanie aplikacji lub wtyczek monitorujących zmiany na stronach internetowych pozostawia nas z zadaniem wciąż dość pracochłonnej obróbki otrzymywanych danych. Gdy monitoring wskaże nam nowo dodany projekt ustawy, będziemy musieli do niego zajrzeć, ściągnąć pliki z tekstem planowanych przepisów, itd. Podobnie będzie w przypadku informacji o pojawieniu się nowej wersji projektowanego tekstu na stronie projektu. W każdym z tych przypadków musimy samodzielnie ocenić i opracować informacje wskazane przez aplikację.
Żeby otrzymywać bieżące informacje na temat procedowanych projektów, możemy też wykorzystać rozwiązania oferowane przez twórców stron internetowych RCL i Sejmu.
Powiadomienia RCL
W RCL będzie to system powiadomień dostępnych dla zarejestrowanych użytkowników. Możemy otrzymać maila z chwilą pojawienia się nowego projektu lub postępu prac nad projektem spełniającym określone kryteria. Problem zastosowanych kryteriów stanowi jednak zawartość bazy danych RCL. Jeśli jako kryterium ustawimy np. tytuł zmienianego aktu nie będziemy mieli gwarancji, że faktycznie dowiemy się o zamieszczeniu jego kolejnej nowelizacji. W efekcie na powiadomieniach z RCL można polegać w bardzo ograniczonym zakresie, ponieważ opierają się one najczęściej na kryteriach konwencjonalnych.
Kanały RSS Sejmu
Na stronie Sejmu jest udostępnionych kilka kanałów RSS, wśród nich znajdziemy zaś między innymi kanał obejmujący informacje zamieszczone w części „proces legislacyjny”20. Kanał ten jest bardzo użyteczny, w przeciwieństwie do samej strony Sejmu, zawiera bowiem informacje uporządkowane według ostatniej zmiany, nie zaś według numeru druku. Dzięki temu pozwala znacznie skuteczniej podążać za najnowszymi postępami procesu legislacyjnego. Niestety kanał RSS udostępniony na stronie Sejmu nie daje żadnych możliwości dostosowania go do swoich potrzeb. Są oczywiście czytniki RSS, które pozwalają na filtrowanie gromadzonych informacji, jednak informacje dostępne w kanale (tytuł, wnioskodawca) to za mało, żeby zbudować sensowne kryteria monitoringu.
Powiadomienia/alerty w SIP
Bardzo obiecujące są wbudowane w SIP systemy informowania użytkowników o zmianach prawnych. W LEXie są to alerty, w Legalisie zaś – powiadomienia. Pozwalają one zaznaczyć wybrane akty lub nawet przepisy, oczekując informacji o wprowadzanych zmianach, które ich dotyczą. Niestety kluczowym ograniczeniem tych funkcjonalności jest obecnie limitowany zasób informacji gromadzonych w obu SIP. Nie możemy w ten sposób uzyskać informacji o nowym projekcie w chwili oddania go do konsultacji, lecz dopiero, gdy zostanie opublikowany, czy nawet ma już zaraz wejść w życie. To zdecydowanie za późno, biorąc pod uwagę potrzeby wynikające ze współczesnej dynamiki zmian prawnych.
Vigilex – monitoringregulacyjny.pl
Jedynym rozwiązaniem, które zapewnia informacje na temat postępów prac legislacyjnych od pierwszych założeń w wykazie aż po publikację w Dzienniku Ustaw jest Vigilex. Z każdego uruchomionego modułu monitoringu użytkownicy otrzymują cykliczne raporty, w których są zebrane w jednym miejscu informacje o śledzonych przez nich projektach.
Każdy użytkownik sam ustala częstotliwość raportów. Większość dostaje je codziennie – obejmują wtedy prace legislacyjne z minionego dnia oraz akty wchodzące w życie w dniu otrzymania raportu. Zebrane są one w sześć sekcji obejmujących:
• nowe projekty,
• postęp prac nad projektami, oraz
• nowe wersje tekstu,
• osobno dla ustaw i osobno dla rozporządzeń.
Vigilex może również wysyłać alerty. Informują one użytkowników o projektach objętych monitoringiem. Przychodzą w ciągu godziny od momentu, w którym dany projekt spełni kryteria włączenia go do modułu tematycznego. Zwykle stanie się to z chwilą rozpoczęcia prac legislacyjnych nad projektem, ale może się to zdarzyć na każdym etapie procesu legislacyjnego. Jeśli procedowany od dawna projekt spełni kryteria monitoringu dopiero później – np. w wyniku tzw. wrzutki: zmian dodanych do projektu w obszarze, którego wcześniej nie miał on dotykać – użytkownik dowie się o tym z alertu wysłanego przez Vigilex.
Interfejs aplikacji oraz zakres informacji zawartych w raportach i alertach Vigilex zostały pomyślane w taki sposób, aby zapewnić użytkownikom dostęp do bieżących informacji na temat interesujących ich obszarów legislacji, umożliwiając szybkie dopasowywanie katalogu śledzonych projektów do swoich potrzeb.
_____________________
1 Sz. Łajszczak, Pandemia legislacji; https://www.linkedin.com/posts/monitoringregulacyjny_legaltech-legislacja-koronawirus-activity-6689469677174865921- ZhiN (dostęp: 8.09.2021 r.).
2 https://www.monitoringregulacyjny.pl/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
3 https://archiwum.bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/prace-legislacyjne-rm-i/prace-legislacyjne-rady/wykaz-prac-legislacyjny/25,Wykaz-prac-legislacyjnych-i-programowych-Rady-Ministrow.html# (dostęp: 8.09.2021 r.)
4 https://archiwum.bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/prace-legislacyjne-rm-i/prace-legislacyjne-rady/wykaz-prac-legislacyjny/26,Wykaz-prac-legislacyjnych-Prezesa-Rady-Ministrow.html?page=1 (dostęp: 8.09.202 https://archiwum.bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/prace-legislacyjne-rm-i/prace-legislacyjne-rady/wykaz-prac-legislacyjny/26,Wykaz-prac-legislacyjnych-Prezesa-Rady-Ministrow.html?page=1 (dostęp: 8.09.202
5 https://legislacja.rcl.gov.pl/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
6 https://www.gov.pl/web/premier/porzadek-obrad-rady-ministrow (dostęp: 8.09.2021 r.).
7 https://www.gov.pl/web/premier/decyzje-rzadu (dostęp: 8.09.2021 r.).
8 https://www.senat.gov.pl/prace/proces-legislacyjny-w-senacie/inicjatywy-ustawodawcze/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
9 https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/proces.xsp (dostęp: 8.09.2021 r.).
10 https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/agent.xsp?symbol=PROJNOWEUST&NrKadencji=9&Kol=D&Typ=UST (dostęp: 8.09.2021 r.)
11 https://www.senat.gov.pl/prace/proces-legislacyjny-w-senacie/ustawy-uchwalone- -przez-sejm/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
12 https://www.prezydent.pl/prawo/ustawy/podpisane/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
13 https://isap.sejm.gov.pl/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
14 https://dziennikustaw.gov.pl/DU (dostęp: 8.09.2021 r.).
15 https://distill.io/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
16 https://www.wachete.com/ (dostęp: 8.09.2021 r.)
17 https://changetower.com/#features (dostęp: 8.09.2021 r.).
18 https://versionista.com/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
19 https://visualping.io/ (dostęp: 8.09.2021 r.).
20 https://www.sejm.gov.pl/rss.nsf/feed.xsp?symbol=PROCES (dostęp: 8.09.2021 r.).
Niniejszy tekst pochodzi z publikacji Nowe technologie w praktyce prawnika, red. Patryk Ciurak, Grzegorz Wierczyński, wydawnictwo Arche, Biblioteka Palestry, 2021 r.
