languageRU      languageEN      internationalInternational        phoneZadzwoń do nas: 22 276 61 80

Jesteś tutaj:Start/O RB/Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Numer 16 - Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Odpowiedzialność lekarza za błąd lekarski w świetle zaostrzenia odpowiedzialności karnej za nieumyślne spowodowanie śmierci i ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
wtorek, 17 grudzień 2019 12:19

Odpowiedzialność lekarza za błąd lekarski w świetle zaostrzenia odpowiedzialności karnej za nieumyślne spowodowanie śmierci i ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

W dniu 13 czerwca 2019 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw1 . Prezydent Andrzej Duda, działając na podstawie art. 122 ust. 3 Konstytucji RP, podjął decyzję o skierowaniu 28 czerwca 2019 r. tej nowelizacji do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej. Prezydent zakwestionował jednak ustawę w zakresie przeprowadzenia samego procesu legislacyjnego, a nie, jeśli chodzi o merytoryczne zmiany, wskazując, iż zrozumiałe jest dążenie ustawodawcy do stanowienia prawa karnego odpowiadającego wymogom sprawiedliwości. Ustawa wprowadza m.in. surowsze kary w przypadku przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

1. Wprowadzenie

Oprócz głośno omawianych w mediach zmian dotyczących większej odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, zaostrzony został w ustawie nowelizującej wymiar kar za przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, w tym za nieumyślne spowodowanie śmierci, tj. przestępstwo stypizowane w art. 155 ustawy z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny2 (dalej: k.k.) oraz spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, tj. ujęte w art. 156 k.k. Jeżeli chodzi o pierwsze z ww. przestępstw, to wymiar kary został zmieniony z 3 miesięcy do lat 5 na 2-15 lat pozbawienia wolności. Natomiast wymiar kary za przestępstwo spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – z kary na czas nie krótszy od lat 3 na karę pobawienia wolności od lat 3 do 20, a w typie kwalifikowanym minimalny wymiar kary został podwyższony z 3 lat na 5 lat pozbawienia wolności.

Wyżej wymienione zmiany spotkały się z negatywną reakcją środowiska lekarzy. Z drugiej strony minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro twierdzi, że zaostrzenie dotyczące karania za nieumyślne spowodowanie śmierci nie było wprowadzone z myślą o lekarzach. W uzasadnieniu do ustawy nowelizującej3 zostało wskazane, iż zmiana art. 155 k.k. i 156 k.k. wynikła z potrzeby wzmocnienia prawnej ochrony życia ludzkiego, uzasadnionej wyjątkową wagą tego dobra prawnego, co nakazuje dokonanie stosownych zmian przepisów, w szczególności w zakresie ich sankcji, odnoszących się nie tylko do wypadków zachowań umyślnie naruszających to dobro, lecz także wypadków nieumyślnego spowodowania takiego skutku, w wyniku niezachowania przez sprawcę ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.

Co prawda jako przykład okoliczności związanych z ponoszeniem odpowiedzialności z tytułu art. 155 i 156 k.k. został podany taki, jak wypadek na budowie skutkujący śmiercią więcej niż jednego pracownika, co jednak nie oznacza, że planowane zmiany nie będę miały wpływu na sytuację środowiska lekarskiego, które przecież de facto ponosi właśnie odpowiedzialność karną na podstawie ww. przepisów.

Biorąc pod uwagę zakres planowanych zmian w k.k., w przedmiotowym opracowaniu omówione zostaną istotne aspekty związane z tematyką odpowiedzialności karnej lekarza w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego.

2. Odpowiedzialność karna lekarza z tytułu błędu w sztuce lekarskiej

Orzecznictwo sądów definiuje błąd lekarski jako czynność (zaniechanie) lekarza w sferze diagnozy i terapii, niezgodną z nauką medyczną w zakresie dla lekarza dostępnym4 . W orzeczeniu Sądu Najwyższego z 24 października 2013 r.5 wskazano natomiast, że pojęcie „błędu w sztuce lekarskiej” odnosi się zatem nie tylko do błędu terapeutycznego (błędu w leczeniu, w tym błędu operacyjnego), ale również do błędu diagnostycznego (błąd rozpoznania). W razie konieczności poprzedzenia zabiegu operacyjnego specjalistycznymi badaniami, błąd diagnostyczny może odnosić się do etapu tych badań, a jego konsekwencją może być błędna diagnoza schorzenia, prowadząca do błędnej decyzji o zabiegu operacyjnym lub o zakresie takiego zabiegu.

Jeżeli natomiast chodzi o zasady odpowiedzialności lekarza, to w sposób dość obszerny zostały one przedstawione w wyrokach Sądu Najwyższego z 4 lipca 2013 r.6 oraz z 11 października 2016 r.7 . W nawiązaniu do odpowiedzialności karnej lekarzy z tytułu błędu w sztuce lekarskiej za przestępstwo stypizowane w art. 155 k.k. bądź art. 156 k.k., jednym z istotniejszych zagadnień jest koncepcja obiektywnego przypisania skutku, której założenia w świetle odpowiedzialności karnej lekarzy są przedstawione poniżej.

Zgodnie z ustaleniami dokonanymi przez Sąd Najwyższy w ww. wyroku z 2016 r. o tym, czy przeprowadzony zabieg lekarski stanowi popełniony przez lekarza czyn zabroniony, decyduje ustalenie, czy zostały naruszone reguły sztuki lekarskiej w kontekście niezachowania ostrożności. Bez naruszenia tych reguł w przypadku zabiegu, którego skutkiem była np. śmierć człowieka, nie można mówić o realizacji znamion typu czynu zabronionego z art. 155 k.k.

W sprawie analizowanej przez Sąd Najwyższy w wyroku SN z 2016 r. przedmiotem rozważań było rozpatrywanie odpowiedzialności lekarza z tytułu nieumyślnego spowodowania śmierci, tj. odpowiedzialności z art. 155 k.k. Przepis ten stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega sprawca, który nieumyślnie powoduje śmierć człowieka. W świetle odpowiedzialności karnej za błąd wsztuce lekarskiej z uwagi na nieumyślny charakter tego przestępstwa, pierwszorzędne znaczenie ma ustalenie naruszenia reguł ostrożności, o których mowa w art. 9 § 2 k.k. Przepis ten przewiduje, że czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia jednak go popełnia na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Artykuł 9 § 2 k.k. wymaga, aby przestrzegane były reguły ostrożności obowiązujące w danych, konkretnych okolicznościach. Jak przyjmuje się w judykaturze, na ogół chodzi o wymagania stawiane osobie przygotowanej do wykonywania określonej czynności, która posługuje się właściwym narzędziem i wykonuje czynność zgodnie z wiedzą i doświadczeniem zawodowym. Reguły ostrożności mogą być skodyfikowane w sposób formalny lub też funkcjonować w praktyce wykonywania poszczególnych zawodów – tak będzie w przypadku tzw. reguł sztuki lekarskiej.

O tym czy przeprowadzony zabieg lekarski stanowi popełniony przez lekarza czyn zabroniony, decyduje ustalenie czy zostały naruszone reguły sztuki lekarskiej, w kontekście niezachowania ostrożności. Bez naruszenia tych reguł zabieg, którego skutkiem była np. śmierć człowieka, nie stanowi realizacji znamion typu czynu zabronionego z art. 155 k.k. i dlatego w ogóle nie dochodzi do ustalania w tym zakresie winy lekarza8 .

W czasie rozpatrywania spraw karnych z tytułu odpowiedzialności lekarza za czyn z art. 155 k.k. bądź art. 156 k.k., weryfikacja czy nastąpiło naruszenie reguł sztuki lekarskiej musi być dokonywana na podstawie całości zebranych w sprawie dowodów, zwłaszcza dokumentacji medycznej oraz opinii biegłych.

Następnie, w oparciu o przeprowadzone dowody sąd zobligowany jest ustalić zarówno to, jakie są aktualne reguły sztuki lekarskiej w przypadku przeprowadzania danego rodzaju zabiegu medycznego, jak i fakt czy reguły te zostały naruszone oraz czy istnieje związek przyczynowy między ewentualnym ich naruszeniem a śmiercią bądź powstaniem uszczerbku na zdrowiu pacjenta.

Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie silnie akcentuje, że nie chodzi tutaj o jakiekolwiek naruszenie owych reguł, ale – ze względu na funkcje i cele prawa karnego – o naruszenie istotne, które w sposób karygodny zwiększa ryzyko wystąpienia skutku9 . Zachowanie sprawcy, by mogło stanowić podstawę przypisania określonego w art. 155 k.k. skutku w postaci śmierci człowieka, musi być też zarzucane, tj. po stronie sprawcy musi istnieć wina. Oznacza to, że skutek ten trzeba móc sprawcy przypisać. W wyroku SN z 2013 r. wskazano, iż nieodzownym warunkiem aktualizacji – po stronie adresata normy sankcjonowanej – obowiązku podjęcia zachowań zgodnych z wymaganymi w danych okolicznościach regułami postępowania jest przewidywalność skutku.

Brakowi zamiaru popełnienia czynu zabronionego musi bowiem towarzyszyć drugi element – przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego (świadoma nieumyślność) albo zdolność przewidzenia możliwości popełnienia czynu zabronionego (nieświadoma nieumyślność). Brak obiektywnej przewidywalności skutku przestępnego w określonej sytuacji faktycznej wyklucza możliwość podjęcia zachowania zgodnego z regułami postępowania, a zatem wyklucza uznanie takiego zachowania za pozostające w granicach zakresu zastosowania normy sankcjonowanej10. W takiej sytuacji nie jest możliwe stwierdzenie, że sprawca ten zachował się bezprawnie i może ponieść odpowiedzialność za zaistniały obiektywnie skutek11. Co więcej, konieczne jest wykazanie istnienia związku przyczynowego pomiędzy śmiercią a zachowaniem sprawcy12. W tym miejscu należy dodatkowo wskazać, iż lekarz może stać się podmiotem, który niejako włącza się do cudzego zakresu odpowiedzialności karnej (tak jak miało to miejsce w stanie faktycznym przedstawionym w wyroku SN z 2013 r.). Rozumie się przez to konieczność uwzględnienia w ocenie normatywnych warunków przypisania skutku potencjalnemu sprawcy przypadków przejęcia odpowiedzialności za skutek przestępny przez obiektywnie nieprawidłowo zachowującą się osobę trzecią, do której zakresu odpowiedzialności zawodowej należało uchylenie niebezpieczeństwa dla dobra prawnego13. Przykładem jest sytuacja, w której osoba ranna w wyniku czynu przestępnego trafia do szpitala, gdzie w sposób nieprawidłowy zostaje jej udzielona pomoc, czego konsekwencją jest jej śmierć. Sprawy takiego rodzaju są pod względem ustalenia stopnia zawinienia danego sprawcy bardzo złożone prawnie oraz często mają skomplikowany stan faktyczny.

Podsumowanie

Podsumowując założenia zawarte w orzecznictwie Sądu Najwyższego należy zauważyć, że lekarzowi z tytułu popełnienia błędu w sztuce lekarskiej można przypisać odpowiedzialność karną w przypadku:

1) wykazania – w przypadku przestępstw polegających na działaniu – czysto fizykalnego przepływu informacji bądź energii, pomiędzy zachowaniem sprawcy a zaistniałym skutkiem14,

2) ustalenia na płaszczyźnie normatywnej (prawnej) naruszenia reguł postępowania (reguł sztuki lekarskiej) z dobrem prawnym15 (zdrowie bądź życie człowieka),

3) zaistnienia przebiegu wydarzeń prowadzącego do skutku, który był obiektywnie przewidywalny, tj. byłby zgodny z ustalonym prawnie wzorcem zachowania osoby posiadającej odpowiednio wiedzę i doświadczenie życiowe16 (tj. osoba na podstawie posiadanego wykształcenia medycznego powinna była przewidzieć określone skutki),

4) naruszenia reguł postępowania (naruszenia zasad sztuki lekarskiej), które ma być naruszeniem istotnym, które w sposób karygodny zwiększa ryzyko wystąpienia skutku, tj. gdy zachowanie owego sprawcy stwarzało lub istotnie zwiększyło prawnie nieakceptowane niebezpieczeństwo (ryzyko) dla dobra prawnego stanowiącego przedmiot zamachu i niebezpieczeństwo (ryzyko) to zrealizowało się w postaci nastąpienia danego skutku przestępnego.

Nawiązując natomiast do planowanych zmian k.k. trudno jest ocenić obecnie, jak zaostrzenie odpowiedzialności karnej za przestępstwa stypizowane w art. 155 k.k. i 156 k.k. wpłynie na stanowisko sądów w stosunku do stopnia odpowiedzialności karnej lekarzy za błąd w sztuce lekarskiej. Można mieć nadzieję, że sądy – biorąc pod uwagę znaczne zaostrzenie odpowiedzialności karnej – będą w sposób bardziej rzetelny rozpatrywać prowadzone sprawy, zwłaszcza pod względem materiału dowodowego i związku przyczynowo-skutkowego.

______________________________________________________

1 Ustawa z 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja). Tekst ustawy, ustalony ostatecznie po rozpatrzeniu poprawek Senatu, znajduje się na stronie: http://orka.sejm.gov.pl/proc8. nsf/ustawy/3451_u.htm. Na początku sierpnia 2019 r. można było stwierdzić, iż wprowadzenie tej ustawy nie zostało definitywnie wstrzymane, ale jedynie odwleczone w czasie.

2 T.j. Dz.U. 2018 poz. 1600.

3 Uzasadnienie projektu ustawy nowelizującej z 5 kwietnia 2019 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12320403/12565603/12565604/dokument388694.pdf.

4 Por. wyrok SN z 1 kwietnia 1955 r., sygn. akt IV CR 39/54; OSN 1957, poz. 7.

5 Sygn. akt IV CSK 64/13.

6 Sygn. akt III KK 33/13 OSNKW 2013/11/94, Biul. PK 2013/9/6-11, LEX nr 1391441, dalej zwany wyrokiem SN z 2013 r.

7 Sygn. akt III KK 123/16, (LEX nr 2177091, dalej zwany wyrokiem SN z 2016 r.

8 Por. A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Tom I, Warszawa 2012, s. 153.

9 Por. postanowienie SN z 15 lutego 2012 r., sygn. akt II KK 193/12, Biul. SN 2012, nr 9, s. 11; wyroki SN: z 8 marca 2000 r., sygn. akt III KKN 231/98, OSNKW 2000, z. 5-6, poz. 45; z 1 grudnia 2000 r., sygn. akt IV KKN 509/98, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 45; z 9 maja 2002 r., sygn. akt V KK 21/02, Lex nr 54393; z 3 października 2006 r., sugn. akt IV KK 290/06, R-OSNKW 2006, poz. 1866; z 30 sierpnia 2008 r., sygn. akt IV KK 187/11, Lex nr 950442.

10 Wyrok SN z 4 lipca 2013 r., op. cit.

11 Por. A. Zoll, Kodeks karny…, op. cit., s. 157-158; wyrok SN z 4 lipca 2013 r., op. cit.

12 Por. wyrok SN z 2 sierpnia 2001 r., sygn. akt II KKN 63/99, Lex nr 51381.

13 Wyrok SN z 4 lipca 2013 r., op. cit.

14 Por. wyrok SN z 11 grudnia 2013 r., sygn. akt V KK 133/13.

15 Ibidem.

16 Ibidem.

Hanna Żołnierkiewicz

Od 2017 roku związana z Russell Bedford Dmowski i Wspólnicy Kancelaria Adwokacka Sp. k. Adwokat, członek Izby Adwokackiej w Warszawie. Posiada doświadczenie w obsłudze prawnej na rzecz przedsiębiorców w zakresie łączenia, podziału i przekształcenia spółek oraz w zakresie prawa upadłościowego, prawa restrukturyzacyjnego i prawa rynku kapitałowego. Prowadzi bieżącą obsługę spółek prawa handlowego, w tym sporządza dokumentację korporacyjną, zarówno w języku polskim, jak i w angielskim. Reprezentuje również klientów przed sądami powszechnymi w sprawach z zakresu prawa karnego, gospodarczego i cywilnego.

Nasze publikacje

rbiuletyn

 

lipiec-wrzesień 2023

RB Biuletyn numer 44

pobierz magazyn

Nasze publikacje

rb restrukturyzacje             russellbedford             rbdombrokersi