W polskim systemie prawnym kwalifikacja czynu na wykroczenie lub przestępstwo zależy od wielu czynników, w tym od rozmiaru szkody wywołanej przez sprawcę. Jednakże, w kontekście orzecznictwa Sądu Najwyższego, kluczowe jest, aby decyzję o kwalifikacji prawnym opierać na przepisach ustawy obowiązującej w dniu wydania wyroku, a nie w dniu popełnienia czynu. Przykładem zastosowania tej zasady jest wyrok Sądu Najwyższego w sprawie S.K., który zapadł 17 grudnia 2024 r. (sygn. akt V KK 472/24).
Stan faktyczny
Sąd Rejonowy w S., w wyroku z dnia 3 kwietnia 2023 r. (sygn. II K 468/20), skazał S.K. za popełnienie przestępstwa z art. 288 § 1 Kodeksu karnego (KK) za uszkodzenie mienia. S.K. uszkodziła telefon komórkowy marki S. na szkodę M.K., wytrącając go z ręki, co spowodowało pęknięcie obudowy i zakłócenie prawidłowego funkcjonowania urządzenia. Wartość szkody oszacowano na 730 zł. Sąd wymierzył oskarżonej karę ograniczenia wolności w wymiarze 6 miesięcy, z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej pracy na cel społeczny.
Wyrok ten został utrzymany w mocy przez Sąd Okręgowy w P. z dnia 1 marca 2024 r. (sygn. V Ka 515/23), jednakże Prokurator Generalny wniósł kasację, zaskarżając wyrok w części dotyczącej skazania za czyn z art. 288 § 1 KK, podnosząc naruszenie przepisów prawa karnego procesowego.
Uzasadnienie kasacji
Kasacja była zasadna, ponieważ wskazano, że Sąd Okręgowy w P. naruszył przepisy procesowe, nie uwzględniając zmieniającej się normy prawnej. W szczególności, w dniu wydania wyroku, tj. 1 marca 2024 r., obowiązywała nowelizacja Kodeksu wykroczeń, która podniosła granicę szkody, oddzielającą wykroczenie od przestępstwa. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 124 § 1 Kodeksu wykroczeń (KW), czyn polegający na umyślnym uszkodzeniu mienia, którego wartość nie przekracza 800 zł, stanowi wykroczenie, a nie przestępstwo. Wcześniej, granicą była wartość 500 zł.
Chociaż czyn S.K. miał miejsce w 2019 r., to orzekający sąd powinien zastosować ustawę obowiązującą w dacie wyrokowania, tj. w 2024 r., co powinno prowadzić do zmiany kwalifikacji prawnej czynu na wykroczenie z art. 124 § 1 KW, a nie przestępstwo z art. 288 § 1 KK.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w dniu 17 grudnia 2024 r, w sprawie o sygn. akt V KK 472/24, po rozpoznaniu kasacji, uchylił wyrok Sądu Okręgowego w P. w części dotyczącej utrzymania w mocy skazania S.K. za przestępstwo z art. 288 § 1 KK. Sąd uznał, że czyn S.K. w świetle zmienionych przepisów powinien zostać zakwalifikowany jako wykroczenie z art. 124 § 1 KW, a nie przestępstwo. Ponadto, uwzględniając przedawnienie wykroczenia (które nastąpiło po upływie trzech lat od popełnienia czynu), Sąd Najwyższy zdecydował o umorzeniu postępowania.
Decyzja Sądu Najwyższego ma istotne znaczenie praktyczne. Stanowi ona jasną wskazówkę, że w przypadku kwalifikacji czynu jako wykroczenia lub przestępstwa, należy kierować się przepisami ustawy obowiązującej w dacie orzekania, a nie w dacie popełnienia czynu. W omawianym przypadku, nowelizacja Kodeksu wykroczeń z 2022 r. zmieniła granicę wysokości szkody, oddzielając wykroczenie od przestępstwa. Zatem, mimo że czyn S.K. miał miejsce w 2019 r., to w 2024 r. obowiązywała już nowa norma prawna, która miała kluczowe znaczenie dla kwalifikacji prawnej czynu.
Ostatecznie, Sąd Najwyższy zastosował zasadę lex mitior, czyli zasadę stosowania korzystniejszego prawa dla oskarżonego. Chociaż sprawa dotyczyła uszkodzenia mienia, co stanowiło wcześniej przestępstwo, zmiana normy prawnej doprowadziła do umorzenia postępowania.
Wnioski
- Zasada lex mitior – w razie zmiany normy prawnej po popełnieniu czynu, sąd ma obowiązek zastosować przepis korzystniejszy dla oskarżonego, jeżeli nie ma przeszkód procesowych.
- Decyzja o kwalifikacji prawnej – o tym, czy dany czyn stanowi wykroczenie, czy przestępstwo, decyduje wysokość szkody wskazana w przepisach obowiązujących w dniu wydania wyroku.
- Przedawnienie wykroczenia – po upływie odpowiedniego okresu przedawnienia, nawet jeżeli czyn kwalifikowany jest jako wykroczenie, postępowanie może zostać umorzone.
W kontekście zmieniających się norm prawnych, orzeczenie to stanowi ważne przypomnienie dla praktyków prawa, że ostateczna kwalifikacja prawna nie powinna opierać się wyłącznie na dacie popełnienia czynu, ale uwzględniać aktualne przepisy obowiązujące w chwili wydania wyroku.
Autor: Marta Michałowska
