Termin przedawnienia w przypadku kumulatywnej kwalifikacji czynu 

Zgodnie z art. 11 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tj. z dnia 20 lipca 2018 r., Dz.U. z 2018 r. poz. 1600, dalej jako „k.k.”) jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Zgodnie natomiast z § 3 ww. przepisu w wypadku określonym w 11 § 2 k.k. sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Nie ulega wątpliwości, iż zastosowanie przedmiotowej instytucji z puntu widzenia obrońcy oskarżonego w większości przypadków jest bardzo korzystne, ze względu na możliwość wymierzenia na podstawie art. 11 § 3 jednej kary, zamiast kilku wynikających z poszczególnych zbiegających się przepisów.

W przypadku gdy nastąpi przedawnienie karalności przestępstwa, którego podstawę stanowi przepis wchodzący w skład kumulatywnej kwalifikacji, taki przepis będzie wskazany w podstawie skazania za czyn objęty kumulatywną kwalifikacją

Okres przedawnienia przestępstwa objętego kwalifikacją kumulatywną (art. 101 § 1 k.k.) byłprzedmiotem uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2018 r. (sygn. akt I KZP 7/18). W ww. uchwale stwierdzono, iż „w wypadku czynu, wyczerpującego znamiona dwóch albo więcej przepisów ustawy karnej, który stanowi przestępstwo podlegające kumulatywnej kwalifikacji prawnej (art. 11 § 2 k.k.), termin przedawnienia jego karalności wyznaczany jest, na podstawie art. 101 k.k., w oparciu o wysokość kary grożącej za to przestępstwo określonej w myśl art. 11 § 3 k.k. albo inne przesłanki wymienione w przepisach dotyczących terminu przedawnienia, a stosuje się go do całego kumulatywnie kwalifikowanego przestępstwa”.

Sąd Najwyższy dokonując analizy przedmiotowego zagadnienia skupił się w pierwszej kolejności na się dwóch przeciwstawnych stanowiskach istniejących w doktrynie oraz w orzecznictwie w powyższym zakresie. Zgodnie z pierwszym z nich, jeśli czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przepisów ustawy karnej, to termin przedawnienia wyznaczany jest przez przepis przewidujący karę najsurowszą i znajduje zastosowanie do całego czynu podlegającego kumulatywnej kwalifikacji prawnej. Jako kluczowy argument dla tego stanowiska wskazana została treść unormowania art. 101 k.k., który to przepis przewiduje terminy przedawnienia dotyczące karalności przestępstwa, a nie kwalifikacji prawnej. 

Odnosząc się natomiast do odmiennego stanowiska, wskazać należy, iż w razie zbiegu przepisów ustawy karnej, powołanie w podstawie skazania wszystkich zbiegających się przepisów jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy nie upłynął jeszcze termin przedawnienia w odniesieniu do żadnego z nich. Zgodnie z drugim z przedstawionych powyżej stanowisk zasada kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu nie może bowiem ignorować innych przepisów, które wykluczają możliwość skazania osoby popełniającej określony typ przestępstwa. 

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 września 2018 r. wskazał, iż zasadniczą przyczyną rozbieżności w orzecznictwie w omawianej kwestii, jest odmienna wykładnia terminu „przestępstwo” użytego w art. 101 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. SN podkreślił, iż według stanowiska przeważającego w orzecznictwie, termin ten odnosi się do typu przestępstwa utworzonego w wyniku zastosowania konstrukcji z art. 11 § 2 KK, a nie do poszczególnych typów przestępstw, których znamiona wyczerpuje ten sam czyn. Natomiast w myśl drugiego stanowiska termin „przestępstwo” użyty w art. 101 KK w odniesieniu do przestępstwa podlegającego na podstawie art. 11 § 2 KK kumulatywnej kwalifikacji prawnej należy rozumieć jako odnoszący się do poszczególnych typów przestępstw, których znamiona wyczerpuje ten sam czyn. 

Z uwagi na powyższe rozważania Sąd Najwyższy, podejmując przedmiotową uchwałę, oparł się w przeważającej części na stanowisku, zgodnie z którym upływ terminu przedawnienia właściwego dla określonego typu przestępstwa, gdy przepis ustawy karnej zawierający jego znamiona pozostaje w kumulatywnej kwalifikacji prawnej z innymi przepisami ustawy karnej, nie wyklucza jego powołania w kwalifikacji prawnej czynu przypisanego sprawcy. Sąd Najwyższy podkreślił, iż w związku z zastosowaniem konstrukcji z art. 11 § 2 KK powstaje nowy typ przestępstwa, który może mieć tylko jeden termin przedawnienia, a konieczność przyjęcia jednego terminu przedawnienia wynika nie tylko z treści przepisu art. 101 KK, który określa jeden termin przedawnienia dla przestępstwa, ale także z art. 11 § 1 KK, który stanowi, że ten sam czym może stanowić tylko jedno przestępstwo. 

Biorąc pod uwagę treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2018 r., wskazać należy, iż nie jest ona korzystna z punktu widzenia obrońcy oskarżonego. W przypadku gdy nastąpi przedawnienie karalności przestępstwa, którego podstawę stanowi przepis wchodzący w skład kumulatywnej kwalifikacji, taki przepis będzie wskazany w podstawie skazania za czyn objęty kumulatywną kwalifikacją (o ile przedawnione przestępstwo nie będzie zagrożone karą najsurowszą w stosunku do pozostałych czynów wchodzących w skazał kumulatywnej kwalifikacji). De facto może dojść zatem do sytuacji gdy wpływ na wymiar kary będą miały popełnione czyny, których karalność uległa już przedawnieniu.