Prawa własności intelektualnej dzielimy na dwie podstawowe kategorie: prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskie i prawa pokrewne. Prawa własności intelektualnej są prawami wyłącznymi, ale są ograniczone czasowo i terytorialnie, zatem można z nich korzystać przez określony czas i na określonym obszarze. Prawa własności intelektualnej, z wyłączeniem osobistych praw autorskich, są dziedziczne, można je sprzedawać lub odstępować.
Prawa własności przemysłowej
Elementem niezbędnym do uzyskania prawa własności przemysłowej jest zgłoszenie lub rejestracja w odpowiedniej instytucji, np. Urzędzie Patentowym RP, co wiąże się z koniecznością uiszczenia opłat zarówno na początku procedury jak i w trakcie trwania ochrony, w przeciwieństwie do praw autorskich, które powstają samoistnie.
Prawami własności przemysłowej są:
1) prawo do patentu na wynalazek,
2) prawo ochronne na wzór użytkowy,
3) prawo z rejestracji wzoru przemysłowego,
4) prawa ochronne na znak towarowy,
5) prawa z rejestracji na oznaczenia geograficzne oraz,
6) prawa z rejestracji topografii układu scalonego.
Znak towarowy
Jednym z najpopularniejszych praw własności przemysłowej jest znak towarowy. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które umożliwia identyfikację, odróżnienie towaru przez konsumenta. Najczęściej spotykanymi formami znaków towarowych są: znaki słowne, znaki graficzne, słowno-graficzne, trójwymiarowe, czy multimedialne. Znak towarowy jest ochroniony przez okres 10 lat, ale ochrona może być odnawiana co 10 lat w nieskończoność.
Wzór przemysłowy
Wzorem przemysłowym określamy rozwiązania, które mają charakter techniczny, tj. dotyczą kształtu lub budowy przedmiotu, materiałów, z których został wykonany, jego kolorystyki. Wzór przemysłowy określa więc zewnętrzną część przedmiotu. Ochroną mogą być więc objęte wszelkie przedmioty jednowymiarowe (logo, etykiety) jak i przestrzenne (modele samochodów, artykuły gospodarstwa domowego, materiały budowlane). Aby wzór mógł być skutecznie zarejestrowany, musi spełniać dwa kryteria, tj. posiadać indywidualny charakter oraz być nowy, a więc wcześniej nie zarejestrowany. Ochrona wzoru przemysłowego trwa 25 lat, niemniej jednak należy co 5 lat odnawiać zgłoszenie i regularnie je opłacać.
Wynalazki i wzory użytkowe
Wynalazek, podobnie jak wzór przemysłowy jest rozwiązaniem o charakterze technicznym. Patent może być udzielany na produkt, urządzenie, sposób i nowe zastosowanie produktów, natomiast nie może być opatentowany np. wzór matematyczny, czy teorie naukowe. Opatentowaniu podlegają takie wynalazki i rozwiązania techniczne, które są nieoczywiste w danej dziedzinie techniki. Właściciel patentu, poprzez umowę licencyjną może decydować, kto będzie korzystać z rozwiązania lub produktu objętego patentem. Ochrona patentowa wynosi maksymalnie 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym RP, pod warunkiem wnoszenia corocznych opłat.
Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Prawo ochronne na wzór użytkowy jest udzielane na 10 lat.
Prawa z rejestracji na oznaczenia geograficzne
Oznaczeniami geograficznymi, w rozumieniu ustawy, są oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Oznaczenia geograficzne mogą mieć jedynie słowny charakter, a jego ochrona jest nieograniczona w czasie.
Prawa z rejestracji topografii układu scalonego
Według ustawy Prawo własności przemysłowej przez topografię układu scalonego rozumie się rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Topografię stanowi przestrzenna struktura funkcjonalna fizycznie zrealizowanego układu scalonego. Topografia układów scalonych podlega ochronie, jeśli w chwili powstania nie była powszechnie znana, jest oryginalna a nadto jest wynikiem intelektualnej pracy twórcy. Prawo z rejestracji topografii układów scalonych udzielane jest na okres 10 lat od końca roku, w którym została wprowadzona do obrotu lub zgłoszona do Urzędu Patentowego RP.
Prawa autorskie i prawa pokrewne
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia - tzw. utwór. Prawa autorskie dzielimy na osobiste i majątkowe prawa autorskie. Osobiste prawa autorskie, jak sama nazwa wskazuje, są nierozerwalnie związane z osobą twórcy i nie mogą być przeniesione na inne osoby. Z kolei majątkowe prawa autorskie mogą być przeniesione na inne osoby, zatem każdy kto chciałby korzystać z utworu, musi uzyskać zgodę twórcy. Nie dotyczy to sytuacji, w których prawa majątkowe do utworu wygasły oraz kiedy korzystanie z utworu następuje w ramach tzw. dozwolonego użytku prywatnego. Prawa autorskie majątkowe do utworu będą trwać jeszcze 70 lat po śmierci autora, a w przypadku współautora utworu, okres ten liczy się od śmierci ostatniego współautora utworu.
Z kolei prawa pokrewne mają szczególne znaczenie w pracy m.in. aktorów, muzyków, czy dziennikarzy. Różnica pomiędzy prawami autorskimi a prawami pokrewnymi wyraża się w tym, że przysługują osobom, którym nie można przypisać twórczego wkładu w powstanie utworu, a dotyczą jedynie pośrednictwa w przekazywaniu utworu publiczności. Prawami pokrewnymi w rozumieniu ustawy są: prawa do artystycznych wykonań, prawa do fonogramów i wideogramów, prawa do nadań programów, prawa do pierwszych wydań i prawa do wydań naukowych i krytycznych.
Dlaczego warto chronić własność intelektualną
Jest wiele powodów przemawiających za tym, aby chronić swoją własność intelektualną. Przede wszystkim zyskuje się wyłączność do korzystania z konkretnego przedmiotu czy rozwiązania i czerpania z niego zysku. Przedmioty własności intelektualnej pozbawione ochrony mogą zostać wykorzystane przez konkurencję, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania wynagrodzenia przez właściciela za korzystanie z jego rozwiązania. Dzięki rejestracji przedmiotu ochrony właściciel może określać roszczenia zakazowe i odszkodowawcze względem osób trzecich, eliminując możliwość naśladownictwa.
Warto chronić własność intelektualną z biznesowego punktu widzenia, poprzez ochronę swojego dorobku i wykorzystywania go do wzmacniania swojej pozycji na rynku i budowania przewagi konkurencyjnej. Warto zwrócić uwagę również na fakt, że prawa własności intelektualnej stanowią majątek przedsiębiorstwa, zatem w istocie podnoszą one wartość firmy. Mogą zostać wnoszone jako aport do spółki, a także stanowić przedmiot obrotu czy być wykorzystywane jako zabezpieczenie kredytu.
Dodatkowo można pokusić się o stwierdzenie, że posiadanie praw wyłącznych stanowi pewien wyznacznik nowatorstwa i prestiżu firmy, co z kolei może przełożyć się na większe zaufanie u kontrahentów firmy.
Z tych względów, pomimo kosztów związanych z uzyskaniem i utrzymaniem praw wyłącznych, warto zadbać o ochronę własności intelektualnej, w celu ochrony swojego dorobku i wykorzystania go do umacniania pozycji na rynku.
