Wyżej wskazane instytucje, pomimo pewnych cech wspólnych, posiadają odmienny charakter (zob. również wyrok SN z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 198/10, OSNC-ZD 2011, nr 4, poz. 90) 2.
Prawo pierwszeństwa – komu i kiedy przysługuje
Prawo pierwszeństwa jest instytucją szerszą od prawa pierwokupu, gdyż dotyczy każdego przypadku zbycia udziałów, a nie tylko umowy sprzedaży uregulowanej przez ustawę z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, tj. z dnia 10 maja 2018 r. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025), zwany dale jako „k.c.”) 3. Prawo pierwszeństwa oraz regulacje dotyczące jego zastosowania są ustanawiane w umowie spółki.
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 lutego 2005 r. (I ACa 1433/04, niepubl.) w razie zbycia udziału przez wspólnika prawo pierwszeństwa przyznane pozostałym wspólnikom wyłącza możliwość oferowania do sprzedaży udziałów osobie trzeciej, przy czym należy powiadomić pozostałych wspólników o zamiarze zbycia, tak by mogli jako pierwsi zareagować na zmiany. Zbycie udziału osobie spośród wspólników lub spoza ich grona wymaga uzyskania zgody wszystkich lub poszczególnych wspólników 4, przy czym rezygnacja z realizacji prawa pierwszeństwa jest tożsama z wyrażeniem zgody. W razie chęci skorzystania z prawa pierwszeństwa wspólnicy w określonym terminie mogą zgłosić zamiar nabycia udziału i jest to traktowanie – w przeciwieństwie do oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu – jako oferta kupna udziałów 5.
Według art. 182 k.s.h. pominięcie prawa pierwszeństwa przysługującego pozostałym wspólnikom pozwala uznać umowę zawartą z osobą trzecią za bezskuteczną wobec uprawnionego wspólnika. Nie ulega wątpliwości, iż takiego rodzaju rozwiązanie daje znacznie lepszą ochroną uprawnionego wspólnika niż dochodzenie samego odszkodowania w oparciu o art. 471 k.c.. Uprawnienie dochodzenia bezskuteczności czynności prawnej nie jest co prawda bezpośrednio uregulowane art.182 k.s.h., lecz zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 września 1993 r. „umowa zbycia udziałów, zawarta bez zezwolenia spółki (do udzielenia którego właściwe jest zgromadzenie wspólników), stanowi czynność bezskuteczną, i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może się stać skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie wyraźnie udzielone” 6.
Prawo pierwokupu a umowa sprzedaży z osobą trzecią
Jeżeli chodzi natomiast o prawo pierwokupu, to zgodnie z orzecznictwem 7"prawo pierwszeństwa nabycia udziałów w spółce z o.o. nie jest tożsame z prawem pierwokupu, do którego mają zastosowanie przepisy art. 596 i nast. kodeksu cywilnego".
Tak jak już wskazano powyżej, w przypadku zastrzeżenia w umowie spółki prawa pierwszeństwa dla wspólników, wspólnik zbywający udziały ma obowiązek zaoferowania kupna najpierw wspólnikowi uprawnionemu z prawa pierwszeństwa. W przypadku prawa pierwokupu istnieje obowiązek powiadomienia uprawnionego wspólnika o możliwości zawarcia umowy sprzedaży na konkretnych warunkach, wcześniej zaproponowanych osobie trzeciej 8.
W przypadku prawa pierwokupu wspólnik zamierzający zbyć należące do niego udziały zawiera
z potencjalnym nabywcą udziałów warunkową umowę sprzedaży. Wspólnicy uprawnieni do prawa pierwokupu mogą wówczas złożyć oświadczenie, że korzystają z przysługującego im prawa. Jeżeli to zrobią, to między wspólnikiem sprzedającym udziały (dotychczasowym wspólnikiem) a uprawnionym, zostaje zawarta umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez dotychczasowego wspólnika z osobą trzecią.
Sankcją z tytułu naruszenia lub niewykonania obowiązków wynikających z prawa pierwokupu jest odpowiedzialność odszkodowawcza zobowiązanego. Naruszenie obowiązków ciążących na zobowiązanym z tytułu prawa pierwokupu nie pozbawia natomiast skuteczności umowy sprzedaży zawartej przez zobowiązanego z osobą trzecią 9.
Podsumowując – w przypadku prawa pierwokupu udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością najpierw jest zawierana warunkowa umowa sprzedaży z osobą trzecią, a w następnej kolejności przedstawiana jest ona uprawnionym do pierwokupu, którzy mogą nabyć udziały na warunkach określonych w przedmiotowej umowie. Inaczej jest w przypadku prawa pierwszeństwa, według którego przed sprzedażą udziałów osobie trzeciej wspólnik jest zobowiązany zaproponować ich kupno uprawnionym akcjonariuszom 10.
Bibliografia:
1Art. 182 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. (Dz.U. Nr 94, poz. 1037, (Dz.U. z 2019 r. poz. 505)
2. Kidyba Andrzej, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, Opublikowano: LEX/el. 2019
3. Ibidem
4. Matuszczak M., Prawo pierwszeństwa pochodnego nabycia praw udziałowych w spółkach kapitałowych, Warszawa 2013, s. 17 i n
5. Turecka Bożena, Prawo pierwszeństwa i prawo pierwokupu praw udziałowych w spółce Kapitałowej, ABC- komentarz praktyczny, Lex
6. Wyrok SN z 7 września 1993 r. (II CRN 60/93), OSNC 1994/7–8, poz. 159.
7. wyr. SA w Poznaniu z 12.3.2008 r. (I ACa 140/08, niepubl.) Zgodnie z wyr. SA w Katowicach z 4.2.2005 r. (I ACa 1433/04, niepubl.)
8. Malarewicz-Jakubów A., Pierwszeństwo nabycia udziałów i akcji a prawo pierwokupu w świetle kodeksu cywilnego, [w:] Instytucje prawa handlowego w przyszłym kodeksie cywilnym, T. Mróz, M. Stec (red.), Warszawa 2012, s. 593–594.
9. Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz do art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski, Legalis 2018
10. Turecka Bożena, Prawo pierwszeństwa i prawo pierwokupu praw udziałowych w spółce Kapitałowej, ABC- komentarz praktyczny, Lex
Autor: Hanna Żołnierkiewicz
Aplikant adwokacki w Departamencie Prawnym. Od 2017 roku związana z Russell Bedford Dmowski i Wspólnicy Kancelaria Adwokacka Sp.k. Posiada doświadczenie w obsłudze prawnej na rzecz przedsiębiorców w zakresie łączenia, podziału i przekształcenia spółek oraz w zakresie prawa upadłościowego, prawa restrukturyzacyjnego i prawa rynku kapitałowego. Prowadzi bieżącą obsługę spółek prawa handlowego, w tym sporządza dokumentację korporacyjną, zarówno w języku polskim jak i w angielskim. Reprezentuje również klientów przed sądami powszechnymi w sprawach z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego.
