1. Wprowadzenie
Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie problematyki reprezentacji spółki z o.o. wumowie lub w sporze między spółką a członkiem zarządu w kontekście dopuszczalności powołania na pełnomocnika w trybie art. 210 § 1 k.s.h. innego członka zarządu tej samej spółki. Zauważyć należy, że brzmienie art. 210 § 1 k.s.h. w żaden sposób nie określa wprost kręgu podmiotów legitymowanych do bycia tym pełnomocnikiem3, wskazując jedynie, w jakiej sytuacji konieczne jest powołanie przez zgromadzenie wspólników szczególnego pełnomocnika. Niewyczerpujący charakter regulacji zawartej w art. 210 § 1 k.s.h. powoduje liczne wątpliwości, czy pełnomocnikiem spółki wybranym przez zgromadzenie wspólników w trybie art. 210 § 1 k.s.h. może być członek jej zarządu i jest niejednolicie oceniane przez doktrynę i orzecznictwo.
Zbigniew Jara zauważa, iż spektrum rozbieżności poglądów piśmiennictwa w powyższym zakresie jest tak szerokie, że zawiera w sobie stanowiska, zgodnie z którymi pełnomocnikiem, o którym mowa w art. 210 § 1 k.s.h. (poza wyłączeniem wynikającym z art. 108 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny4, zwanej dalej „k.c.”) jest członek zarządu nawet wtedy, gdy jest drugą stroną umowy lub sporu, gdyż przepis nie zawiera postanowień ograniczających krąg podmiotów legitymowanych do występowania w tej roli na wzór art. 214 § 3 k.s.h. czy też art. 4122 § 3 k.s.h., jak i poglądy dopuszczające udzielenie pełnomocnictwa do zawarcia umowy z członkiem zarządu, z pominięciem zainteresowanego, argumentując, że naruszałoby to zakaz działania „z samym sobą”5. Niemniej jednak, pomimo znacznej liczebności stanowisk w omawianej kwestii, możliwe jest wyróżnienie dwóch dominujących poglądów.
Pierwszy z nich przemawia za dopuszczalnością powołania członka zarządu spółki na pełnomocnika spółki do zawarcia umowy czy w sporze ze spółką. Omawiane podejście dominowało dotychczas przede wszystkim w orzecznictwie.
Natomiast drugi z poglądów, będący przedmiotem rozważań w niniejszej publikacji, przeciwstawny pierwszemu, zakłada niedopuszczalność powołania na pełnomocnika w trybie art. 210 § 1 k.s.h. jakiegokolwiek członka zarządu spółki z o.o. do zawarcia umowy z tą spółką lub w sporze z nią. W ocenie zwolenników przywołanego stanowiska stanowiłoby to bowiem obejście normy ustanowionej w przepisie art. 210 § 1 k.s.h.6.
Mając na celu bliższą analizę tak nakreślonego zagadnienia, autor niniejszej publikacji w pierwszej kolejności zwięźle przybliża charakterystykę pełnomocnictwa udzielanego uchwałą wspólników spółki z o.o. w trybie art. 210 § 1 k.s.h., by dalszą uwagę poświęcić dwóm dominującym poglądom w zakresie omawianej problematyki, stawiając tezę, że do zawarcia umowy między spółką z o.o. a członkiem zarządu spółki oraz w przypadku sporu spółki z tym członkiem zarządu, dopuszczalne jest ustanowienie pełnomocnikiem innego członka zarządu tej spółki w trybie art. 210 § 1 k.s.h.
2. Pełnomocnictwo udzielone uchwałą wspólników spółki z o.o.
Ogólna zasada reprezentacji spółki z o.o. sformułowana jest w art. 201 § 1 k.s.h., w myśl którego zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Artykuł 210 § 1 k.s.h. jest odstępstwem od tak wyrażonej zasady, stanowiąc, że w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą wspólników. Regulacja art. 210 § 1 k.s.h. ma na celu ochronę interesów spółek w przypadku wystąpienia konfliktu interesów pomiędzy spółką a członkiem zarządu, któremu przysługuje prawo do reprezentacji spółki7.
Zaznaczenia wymaga, że chodzi tu owszelkie umowy i spory pomiędzy spółką a członkiem zarządu, zarówno związane z pełnioną przez niego funkcją jak i te, które nie są związane z wykonywaniem funkcji członka zarządu, lecz w których członek zarządu występuje jako osoba trzecia wobec spółki8. Podkreślenia wymaga też okoliczność, że wyłączenie członka zarządu z reprezentowania spółki z o.o. ze względu na jego „spór” ze spółką (art. 210 k.s.h.) może występować także ze względu na potencjalny konflikt lub jego ryzyko wystąpienia, pozostające w związku z potrzebą podjęcia przez spółkę decyzji lub wyrażenia stanowiska mającego znaczenie prawne w sytuacji, w której interesy spółki i członka zarządu mogą być sprzeczne.
Choć, jak już to zostało wspomniane, k.s.h. nie wprowadza wprost ograniczeń podmiotowych co do osoby, która może zostać ustanowiona pełnomocnikiem do reprezentacji spółki w umowach i sporach z członkami zarządu, to przyjmuje się, że pełnomocnikiem spółki może być zarówno wspólnik, jak i osoba spoza grona wspólników9. Konsekwencją niezastosowania się do zasad wyrażonych w art. 210 § 1 k.s.h. jest bezwzględna nieważność dokonanej czynności, zgodnie z art. 58 k.c.10.
Obecnie zdaje się dominować w orzecznictwie pogląd, w myśl którego naruszenie tego przepisu, mającego charakter ius cogens, powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej11 i nie ma zastosowania art. 103 § 1 k.c., przewidujący możliwość potwierdzenia czynności dokonanych przez falsus procuratora w odniesieniu do tzw. czynności prawnej kulejącej (negotium claudicans). Jeżeli bowiem czynność prawna jest bezwzględnie nieważna od samego początku, nie ma możliwości jej potwierdzenia przez właściwy organ spółki12.
3. Pogląd przemawiający za dopuszczalnością udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu spółki na podstawie art. 210 § 1 k.s.h.
Pierwszy z czołowych poglądów dopuszcza ustanowienie innego członka zarządu na pełnomocnika w trybie art. 210 § 1 k.s.h. przez zgromadzenie wspólników spółki z o.o. w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim. Pogląd o dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi w trybie art. 210 § przez zgromadzenie wspólników członka zarządu spółki z o.o. do zawarcia umowy z innym członkiem zarządu dominuje w orzecznictwie sądów cywilnych i administracyjnych13. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 23 sierpnia 2006 r.14 wskazuje, że dopuszczalność ustanowienia pełnomocnikiem spółki członka jej zarządu nie została w żaden sposób ustawowo wyłączona i brak jest ustawowego zakazu udzielania takiego umocowania. Co więcej, Sąd Najwyższy podkreślił, powołując się między innymi na art. 55 § 1 ustawy z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze15, że obowiązują już uregulowania ustawowe umożliwiające przyjęcie, że system prawny dopuszcza udzielenie pełnomocnictwa zarządowi osoby prawnej.
Zgodnie bowiem z przywołanym przepisem, zarząd może udzielić jednemu z członków zarządu lub innej osobie pełnomocnictwa do dokonywania czynności prawnych związanych z kierowaniem bieżącą działalnością gospodarczą spółdzielni lub jej wyodrębnionej organizacyjnie i gospodarczo jednostki, a także pełnomocnictwa do dokonywania czynności określonego rodzaju lub czynności szczególnych.
Zatem w ocenie Sądu Najwyższego dopuszczenie możliwości udzielania pełnomocnictwa jednemu z członków zarządu spółki nie prowadzi do obejścia prawa, a ustanowienie członka zarządu spółki jej pełnomocnikiem nie powoduje ustania lub ograniczenia jego funkcji jako piastuna organu osoby prawnej. Samo udzielenie pełnomocnictwa pozostaje bez wpływu na zasady reprezentacji spółki przez jej zarząd.
W wyroku z 1 lipca 2015 r., Sąd Apelacyjny w Białymstoku zwraca uwagę16, że art. 210 § 1 k.s.h. nie określa, kto może być pełnomocnikiem spółki, a tym samym pozostawia swobodę wyboru zgromadzeniu wspólników (co prawda sprawa dotyczyła ustanowienia pełnomocnikiem prokurenta, ale spostrzeżenia Sądu Apelacyjnego można zastosować także względem innych członków zarządu spółki). Sąd Apelacyjny zauważa w przywołanym orzeczeniu, że zarówno już na gruncie obowiązywania kodeksu handlowego jak i k.s.h., w wieloosobowych spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością umowa o pracę zawarta przez pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników będącego członkiem zarządu spółki z innym (innymi) członkami zarządu może być uznana za umowę prawnie skuteczną i nienaruszającą przepisów powszechnie obowiązujących.
Omawiany pogląd znajduje także swój wyraz w nowszych wypowiedziach przedstawicieli doktryny. Zbigniew Jara wskazuje, że w wieloosobowych spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, w których ustanowiony jest zarząd wieloosobowy, to wspólnikom powinna być pozostawiona swoboda oceny, czy członek zarządu może być pełnomocnikiem spółki w czynności prawnej, której dokonuje w imieniu spółki jako mocodawcy17. Ponadto Andrzej Kidyba wskazuje, że przepis art. 210 § 1 k.s.h. dotyczy pełnomocnictwa szczególnego rodzaju i tylko do określonych czynności, a udzielającym umocowania jest inny niż zwykle organ, co wyklucza sytuację udzielania pełnomocnictwa samemu sobie18. Przywołany autor stwierdza równocześnie, że jeżeli więc zgromadzenie wspólników uzna, iż system kontroli zawierania umów z członkami zarządu zostanie zrealizowany, to udzielenie pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu należy uznać za dopuszczalne. Pogląd o dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi w trybie art. 210 § 1 k.s.h. podziela także Małgorzata Dumkiewicz, która to autorka stwierdza, że zasadniczo nie ma przeszkód, aby osobą umocowaną przez zgromadzenie do reprezentowania spółki w umowie lub w sporze z członkiem zarządu był inny członek zarządu spółki19.
4. Pogląd przemawiający za niedopuszczalnością udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu spółki w trybie art. 210 § 1 k.s.h.
Drugi z dominujących poglądów wyklucza dopuszczalność ustanowienia jakiegokolwiek członka zarządu na pełnomocnika w trybie art. 210 § 1 k.s.h. przez zgromadzenie wspólników spółki z o.o., nawet jeżeli rzeczony członek zarządu nie byłby stroną umowy lub sporu ze spółką.
Przedstawiciele doktryny opowiadający się za omawianym poglądem konsekwentnie podkreślają, że dopuszczalność udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu spółki w trybie art. 210 § 1 k.s.h. stanowiłaby jawne obejście art. 210 § 1 k.s.h.20, 21.
Mając powyższe na uwadze, zwolennicy omawianego poglądu akcentują szczególnie argument, że celem art. 210 § 1 k.s.h. jest zapewnienie ochrony interesów spółki, która polega na wyeliminowaniu możliwości działania członka zarządu w podwójnej roli: reprezentanta interesów spółki i reprezentanta interesów własnych, dzięki czemu zapobiega przed nadużyciami, do jakich mogłoby dojść w związku z kierowaniem się przez członka zarządu interesem własnym, pozostającym w sprzeczności z interesem spółki. Przy czym zwracają uwagę na okoliczność, że nie jest przy tym konieczne, aby sprzeczność interesów rzeczywiście występowała – wystarczy potencjalna kolizja interesów.
Artur Nowacki argumentuje, że takie rozwiązanie ma na celu uniknięcie sytuacji, w której lojalność wobec innego członka zarządu mogłaby przeważyć nad lojalnością spółki, a także zapobiega możliwej wymianie przysług między członkami zarządu, przez krzyżową reprezentację spółki w czynnościach dokonywanych ze spółką przez poszczególnych z nich22. Przywołany stwierdza przy tym, że art. 210 § 1 k.s.h. stanowi o wyłączeniu od reprezentacji wszystkich członków zarządu, a nie tylko tego, z którym jest spór czy który jest stroną, ponieważ nie chodzi w nim wyłącznie o ściśle rozumiane czynności z samym sobą23. Z kolei Robert Pabis podkreśla, że gdyby umożliwić powołanie na pełnomocnika innego członka zarządu, to łatwo można byłoby obejść regulację art. 210 § 1 k.s.h. w ten sposób, że działający w charakterze pełnomocników członkowie zarządu mogliby wzajemnie zawierać umowy między nimi a spółką24.
Krytycznie względem dopuszczalności powołania na pełnomocnika w trybie art. 210 § 1 k.s.h. wypowiada się także Adam Opalski, który wskazuje, że zarówno brzmienie, jak i ratio przepisu art. 210 § 1 k.s.h. wyłączają możliwość udzielenia pełnomocnictwa w tym trybie jakiemukolwiek członkowi zarządu. Wspomniany autor podkreśla, że celem tego przepisu jest definitywne wyłączenie zarządców jako dotkniętych konfliktem interesów od reprezentacji spółki, a samo udzielenie pełnomocnictwa jest nie tyle czynnością fraudem legis, awprost sprzeczną z ustawą25.
Omawiany pogląd znalazł także swój wyraz w części orzecznictwa. Tytułem przykładu należy przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 29 marca 2018 r.26. W tym orzeczeniu Sąd stanął na stanowisku, że dopuszczenie udzielania członkowi zarządu pełnomocnictwa doprowadziłoby do obejścia art. 210 k.s.h., gdyż poprzez udzielenie pełnomocnictwa doszłoby do sytuacji, w której członek zarządu, tyle że występujący jako pełnomocnik, dokonuje czynności prawnej za spółkę. Sąd Apelacyjny podkreślił, że mogłoby to powodować naruszenie interesów spółki, a przecież celem tego przepisu jest uniknięcie kolizji interesów spółki i członka zarządu, który miałby zajmować się istotną sprawą innego członka zarządu, z którym na co dzień współpracował.
5. Podsumowanie
Pogląd przemawiający za dopuszczalnością udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu spółki na podstawie art. 210 § 1 k.s.h. dominował dotychczas przede wszystkim w orzecznictwie i obecnie zaczyna także zyskiwać aprobatę w najnowszych wypowiedziach przedstawicieli doktryny. Pogląd przeciwstawny, przemawiający za niedopuszczalnością udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu spółki w trybie art. 210 § 1 k.s.h. dotychczas dominował w doktrynie i znajdował w nim największą aprobatę.
Co prawda nie sposób odmówić trafności akcentowania szczególnej roli art. 210 § 1 k.s.h., polegającej na zapewnieniu ochrony interesów spółki poprzez wyeliminowanie możliwości działania członka zarządu w podwójnej roli – reprezentanta interesów spółki i reprezentanta interesów własnych – to jednakże przekonywające wydają się być argumenty przemawiające za dopuszczalnością udzielenia pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu spółki na podstawie art. 210 § 1 k.s.h. W pierwszej kolejności należy mieć na uwadze, że pełnomocnictwo z art. 210 § 1 k.s.h. stanowi pełnomocnictwo szczególnego rodzaju i tylko do określonych czynności, a udzielającym umocowania jest inny niż zwykle organ, co wyklucza sytuację udzielania pełnomocnictwa samemu sobie. Podmiotem udzielającym umocowanie pełnomocnikowi jest inny niż zwykle organ (zgromadzenie wspólników, a nie zarząd), co w zasadzie wyklucza sytuację udzielania pełnomocnictwa samemu sobie.
Ponadto nie sposób jest zignorować argument, że to wspólnikom powinna być pozostawiona swoboda oceny, czy członek zarządu może być pełnomocnikiem spółki w czynności prawnej. Wszak jeżeli zgromadzenie wspólników uzna, że system kontroli zawierania umów z członkami zarządu zostanie zrealizowany, to udzielenie pełnomocnictwa innemu członkowi zarządu powinno zostać uznane za w pełni dopuszczalne na podstawie art. 210 § 1 k.s.h. Należy mieć także na uwadze, że brzmienie art. 210 § 1 k.s.h. w żaden sposób nie określa wprost kręgu podmiotów legitymowanych do bycia tym pełnomocnikiem, a jedynie wskazuje, w jakiej sytuacji koniecznie jest powołanie przez zgromadzenie wspólników szczególnego pełnomocnika.
Za dopuszczalnością udzielenia pełnomocnictwa w trybie art. 210 § 1 k.s.h. przez zgromadzenie wspólników spółki z o.o. innemu członkowi zarządu przemawiają również względy praktyczne.
Możliwość powołania na pełnomocnika w trybie art. 210 § 1 k.s.h. także innego członka zarządu spółki pomaga usprawnić procesy decyzyjne w sytuacjach, w których krąg osób zaangażowanych w reprezentację oraz prowadzenie spraw spółki jest zawężony, jak ma to choćby miejsce w przypadku tzw. spółek rodzinnych.
_________________________________________
1 T.j. Dz. U. 2019 poz. 505.
2 Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 5 października 2011 r., sygn. akt II UZP 9/11, LEX nr 1227569.
3 Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 4 kwietnia 2017 r., sygn. akt XXIII Ga 1794/16, LEX nr 2304441.
4 T.j. Dz.U 2019 poz. 1145.
5 Z. Jara, Art. 210 k.s.h., Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2020, nb 70 i tam powołane piśmiennictwo, Legalis/ele.
6 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 9 sierpnia 2018 r., sygn. akt III AUa 98/18, LEX nr 2570409.
7 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 11 czerwca 2019 r., sygn. akt III AUa 746/18, LEX nr 2712212.
8 R. Pabis, Komentarz do art. 210 § 1 k.s.h. [w]: J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2020, teza 1, Legalis/ele. 2019.
9 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 8 sierpnia 2018 r., sygn. akt III AUa 98/18, LEX nr 2570409.
10 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20 marca 2018 r., sygn. akt III AUa 18/18, LEX nr 2481762.
11 Vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 2 września 2015 r., sygn. akt VI ACa 1339/14 i źródła tamże powołane, LEX nr 1814841 .
12 Wyrok Sądu Najwyższego z 3 października 2019 r., sygn. akt I CSK 122/16, LEX nr 2256762.
13 Postanowienie Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UZP 5/10, LEX nr 987754.
14 Uchwała Sądu Najwyższego z 23 sierpnia 2006 r., sygn. akt III CZP 68/06, LEX nr 190509.
15 T.j. Dz.U. 2020 poz. 275.
16 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 1 lipca 2015 r., sygn. akt III AUa 1520/14, LEX nr 1781858.
17 Z. Jara, Art. 210 k.s.h., op. cit, nb 72.
18 A. Kidyba, Art. 210 [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych. System Informacji Prawnej LEX, 2020.
19 M. Dumkiewicz, Art. 210 [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wolters Kluwer Polska, System Informacji Prawnej LEX, 2020.
20 M. Rodzynkiewicz, Art. 210 [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII [online]. Wolters Kluwer Polska, 2020-07-24 [dostęp: 2020-08-11]. Dostępny w internecie: https://sip.lex.pl/#/commentary/587593295/563914.
21 A. Szumański, Art. 210 k.s.h. [w:] S. Sołtysiński i in., Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. II, Wyd. 3, Warszawa 2014, nb 10, Legalis/ele.
22 A. Nowacki, Art. 210 k.s.h. [w:] A. Nowacki, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. T. I. Komentarz. Art. 151-226 k.s.h., Warszawa 2018, nb 9, Legalis/ele.
23 Ibidem.
24 R. Pabis, Art. 210 [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. System Informacji Prawnej Legalis, teza 6.
25 A. Opalski, Art. 210 k.s.h. [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. T. IIA. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz. Art. 151-226, Warszawa 2018.
26 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 29 marca 2018 r., sygn. akt I AGa 51/18, Legalis nr 1772367.
