languageRU      languageEN      internationalInternational        phoneZadzwoń do nas: 22 276 61 80

Jesteś tutaj:Start/O RB/Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Numer 15 - Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Reforma postępowania cywilnego – najważniejsze zmiany
środa, 20 listopad 2019 10:37

Reforma postępowania cywilnego – najważniejsze zmiany

Ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1 (dalej: ustawa zmieniająca) dokonano licznych i istotnych zmian w ustawie z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2019 poz. 1460, dalej: k.p.c.). Część z nich weszła w życie 21 sierpnia 2019 r., jednak zdecydowana większość będzie obowiązywała od 7 listopada 2019 r. Obszerne, zawierające 213 strony uzasadnienie do ustawy2 obejmuje wyjaśnienie celów zmian oraz ocenę dotychczasowych rozwiązań i instytucji. Główne zmiany to ograniczenie, czy też uniemożliwienie przewlekania postępowań, odciążenie sądów i usprawnienie ich działań, nałożenie na strony postępowania szeregu obowiązków w procesie i ich czynne uczestnictwo w przygotowaniu rozprawy, przywrócenie w zmienionej formie postępowania w sprawach gospodarczych, zmiany w zakresie postępowania odwoławczego. Wraz ze zmianą k.p.c. dokonano także istotnych zmian w ustawie z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych3 , polegających przede wszystkim na ich podwyższeniu, co uzasadniono urealnieniem ciężaru ekonomicznego opłat sądowych, które nie były zwiększane od 12 lat. W artykule zostały zaprezentowane najważniejsze zmiany tej reformy.

 

1. Zmiany w zakresie właściwości sądu

Zgodnie z nowym przepisem art. 34 § 2 k.p.c. ustawodawca sprecyzował, że za miejsce wykonania umowy uważa się miejsce spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy danego rodzaju, w szczególności w przypadku: 1) sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce, do którego rzeczy te zgodnie z umową zostały lub miały zostać dostarczone; 2) świadczenia usług – miejsce, w którym usługi zgodnie z umową były lub miały być świadczone.

W przepisie art. 351 k.p.c. wprowadzono ułatwienie w sprawach o ochronę dóbr osobistych, wskazując, że w przypadku dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu, powództwo można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby powoda. Podobne rozwiązanie zastosowano w sprawach wynikających z czynności bankowej przeciwko bankowi, także bankowi hipotecznemu4 .

Powyższe rozwiązanie ma na celu odciążenie sądów w dużych miastach, głównie w m. st. Warszawie, w których siedzibę zazwyczaj mają banki, ponieważ nie będzie już konieczności wytaczania powództwa przed sąd właściwy dla siedziby pozwanego banku. Z kolei w przypadku spraw dotyczących nieruchomości, ustawodawca w nowym przepisie art. 38 § 3 k.p.c. umożliwił przekazanie sprawy przez sąd właściwy innemu sądowi na zgodny wniosek stron i jeżeli przemawiają za tym względy celowości.

2. Zapobieganie nadużyciom prawa procesowego, sankcje

W ustawie zmieniającej k.p.c. zawarto szereg rozwiązań mających na celu zapobieżenie nadużywaniu przez strony prawa procesowego, co polega na podejmowaniu na podstawie i w granicach prawa procesowego szeregu działań mających opóźniać postępowanie w sprawie, a które to działania nie służą sprawnemu osądzeniu roszczenia objętego sporem.

W orzecznictwie wskazywano wielokrotnie na różne sytuacje procesowe, które stanowiły nadużycie prawa procesowego przez stronę, na przykład:

- zmiana pełnomocnika ustanowionego z urzędu i żądanie odroczenia rozprawy w celu opóźnienia postępowania5 ,

- wystąpienie z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej wyłącznie w celu uzyskania przerwy biegu przedawnienia6 ,

- wniesienie skargi na przewlekłość postępowania tuż przed prawomocnym zakończeniem postępowania i przy wiedzy strony o wyznaczonym terminie rozpoznania apelacji7 ,

- posługiwanie się w skardze kasacyjnej celowo użytymi niedopowiedzeniami co do faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, po to, aby uniknąć potwierdzenia, iż były one bezsporne od samego początku postępowania8 ,

- inicjowanie sporu sądowego w sytuacji świadomego wprowadzania w błąd co do podstawy faktycznej roszczenia i wiedzy strony o bezzasadności powództwa, co nie tylko kłóci się z zasadami współżycia społecznego, ale i stanowi naruszenie porządku prawnego, a także godzi w zasady uczciwego procesu – takie zachowanie, jako źródłowe dla naruszenia dóbr osobistych poszkodowanego, należało uznać za bezprawne9.

Z kolei w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej k.p.c. wyróżniono następujące typowe sytuacje, w których nie ma wątpliwości, że dochodzi do nadużycia przez stronę jej uprawnień procesowych:

1) wnoszenie jako pozwu pisma niezawierającego żądania rozpoznania sprawy sądowej,

2) wnoszenie pozwu oczywiście bezzasadnego,

3) wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie sędziego,

4) wnoszenie szeregu zażaleń w tym samym lub zbliżonym przedmiocie,

5) wnoszenie szeregu wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku,

a także wnoszenie licznych zażaleń na niemalże każdą czynność sądu, czyli nie tylko postanowienia, ale też zarządzenia i to niekiedy w kwestiach o charakterze technicznym. Strona, której zależało na zwłoce w postępowaniu, wnosiła zażalenia na czynność sądu, zażaleniu należało nadać bieg, co wiązało się z kolejnymi czynnościami i obstrukcjami.

Zdaniem projektodawców sytuacją, w której również może nastąpić nadużycie prawa przez stronę jest wnoszenie pism, które nie są pozwami i nie zawierają skonkretyzowanego żądania, lecz pociągają za sobą znaczny nakład pracy sądu i sędziego. Jest to wniesienie pisma mającego stanowić pozew (czy też innego rodzaju wniosek wszczynający postępowanie), lecz w rzeczywistości nim niebędącego.

Być może prezentowane przez projektodawcę stanowisko niekiedy ma miejsce w praktyce, ale jednak w tym zakresie należałoby podchodzić do tego typu pism bardzo ostrożnie. Należy tu bowiem zwrócić uwagę choćby na sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których bardzo często nieporadna osoba rzeczywiście wnosi do sądu pismo w swojej sprawie, z którego tytułu i treści nie do końca wynika zakres żądania. Taka osoba nie ma ustanowionego pełnomocnika, a nawet złożonego wniosku o przyznanie prawa pomocy, nie potrafi także sporządzić w odpowiedni sposób odwołania od decyzji organu rentowego i wskazać zarzutów. Ta ostatnia czynność niekiedy sprawia trudności także profesjonalistom, którzy podnoszą niezasadnie w tym przypadku zarzuty dotyczące naruszenia przepisów postępowania administracyjnego. Niemniej jednak ukrócenie stronom możliwości przedłużania postępowania jest rozwiązaniem pożądanym, w szczególności w jaskrawych sytuacjach. Ustawodawca wprowadził zatem klauzulę generalną w przepisie art. 41 k.p.c. w brzmieniu: „Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego)”.

Co prawda klauzula ma charakter ogólny, ale procesowe skutki jej zastosowania i związanych z tym sankcji znalazły się w przepisach szczególnych. Sąd będzie mógł wobec strony nadużywającej prawa procesowego podjąć czynności polegające na:

1) wymierzeniu grzywny,

2) obciążeniu dodatkową częścią bądź nawet całością kosztów procesu, a na wniosek strony przeciwnej także na:

3) obciążeniu kosztami procesu podwyższonymi odpowiednio do spowodowanego nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy,

4) podwyższeniu stopy odsetek należnych od zasądzonego świadczenia odpowiednio do spowodowanej nadużyciem zwłoki w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce,

5) pozostawieniu pisma bez nadania mu biegu bądź pominięciu czynności.

Poszczególne przepisy k.p.c. zawierające sankcje, to:

- art. 1911 § 1 k.p.c. Jeżeli z treści pozwu i załączników oraz z okoliczności wniesienia pozwu, a także faktów, o których mowa w art. 228, wynika oczywista bezzasadność powództwa, stosuje się przepisy poniższe.

§ 2. Gdyby czynności, które ustawa nakazuje podjąć w następstwie wniesienia pozwu, miały być oczywiście niecelowe, można je pominąć. W szczególności można nie wzywać powoda do usunięcia braków pozwu ani do uiszczenia opłaty, jak również nie sprawdzać wartości przedmiotu sporu ani nie przekazywać sprawy.

§ 3. Sąd może oddalić powództwo na posiedzeniu niejawnym, nie doręczając pozwu osobie wskazanej jako pozwany ani nie rozpoznając wniosków złożonych wraz z pozwem.

§ 4. Uzasadnienie wyroku sporządza się na piśmie z urzędu. Powinno ono zawierać jedynie wyjaśnienie, dlaczego powództwo zostało uznane za oczywiście bezzasadne. Wyrok z uzasadnieniem sąd z urzędu doręcza tylko powodowi z pouczeniem o sposobie i terminach wniesienia zażalenia;

- art. 1861 § 1 k.p.c. Pismo, które zostało wniesione jako pozew, a z którego nie wynika żądanie rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej, przewodniczący zwraca wnoszącemu bez żadnych dalszych czynności, chyba że wyjątkowe okoliczności uzasadniają nadanie mu biegu;

- art. 2262 . § 1 k.p.c. Ilekroć zachowanie strony w świetle okoliczności sprawy wskazuje na nadużycie przez nią prawa procesowego, sąd poucza ją o możliwości zastosowania wobec niej środków, o których mowa w § 2.

§ 2. W przypadku gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego, może w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie:

1) stronę nadużywającą skazać na grzywnę;

2) niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, nałożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości;

3) na wniosek strony przeciwnej:

a) przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie,

b) podwyższyć stopę odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym, że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie; przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się;

- art. 3943 § 1 k.p.c. Niedopuszczalne jest zażalenie wniesione jedynie dla zwłoki w postępowaniu.

§ 2. Za zażalenie wniesione jedynie dla zwłoki w postępowaniu uważa się:

1) drugie i dalsze zażalenie wniesione przez tę samą stronę na to samo postanowienie,

2) zażalenie na postanowienie wydane w wyniku czynności wywołanych wniesieniem przez tę samą stronę wcześniejszego zażalenia

– chyba że okoliczności sprawy wykluczają tę ocenę.

§ 3. Zażalenie, o którym mowa w § 1, pozostawia się w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności, w szczególności nie przedstawia się go do rozpoznania sądowi właściwemu. To samo dotyczy pism związanych z jego wniesieniem.

§ 4. O pozostawieniu zażalenia i pism związanych z jego wniesieniem zawiadamia się stronę wnoszącą tylko raz – przy wniesieniu zażalenia.

§ 5. Przepis art. 380 stosuje się odpowiednio;

- art. 45812 k.p.c. (w sprawach gospodarczych) – niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Za rozwiązanie zapobiegające nadużywaniu prawa procesowego można poniekąd uznać nowe przepisy dotyczące obostrzeń w zakresie podnoszenia zarzutu potrącenia. Mianowicie strona nie będzie mogła dowolnie kreować zarzutu potrącenia według własnego uznania, ale będzie musiała przestrzegać w tym zakresie przepisu art. 2031 k.p.c.:

§ 1. Podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego.

§ 2. Pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.

§ 3. Zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym. Do pisma tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.

3. Nowy system doręczeń

Celem zmian ustawodawcy w zakresie doręczeń jest zminimalizowanie doręczeń zastępczych i tym samym fikcji doręczenia, tak, aby strona nie dowiadywała się o tym, że przegrała sprawę na etapie postępowania egzekucyjnego. Postanowiono zatem w kwestię doręczeń zaangażować komorników. Ustawodawca dokonał nowelizacji przepisu art. 139 k.p.c., jednak najistotniejsza zmiana to treść nowego art. 1391 k.p.c.:

§ 1. Jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia zgodnie z art. 139 § 1 zdanie drugie, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających i nie ma zastosowania art. 139 § 2-31 lub inny przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda, przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika.

§ 2. Powód w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia mu zobowiązania, o którym mowa w § 1, składa do akt potwierdzenie doręczenia pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika albo zwraca pismo i wskazuje aktualny adres pozwanego lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Po bezskutecznym upływie terminu stosuje się przepis art. 177 § 1 pkt 6.

Zgodnie z przyjętymi zmianami, jeżeli przesyłka z pozwem nie zostanie odebrana przez pozwanego na poczcie w okresie jej dwukrotnego awizowania, wówczas poczta zwróci ją do sądu. Sąd jednak nie uzna jej za doręczoną. Inicjatywę ma obowiązek przejąć powód, który może wnieść o doręczenie pozwu za pośrednictwem komornika. Koszt doręczenia przez komornika może wynieść nawet około 120 zł i poniesie go powód. Wydaje się, że w razie przegrania sprawy przez pozwanego, powód może zasadnie żądać zwrotu od pozwanego również tych kwot.

W uzasadnieniu powyższej zmiany wskazano m.in., że: „Liczba sytuacji, w których pierwsze pismo jest zwracane bez doręczenia, jest znacząca w skali całego sądownictwa. Jest to konsekwencją faktu, że spora część mieszkańców mniejszych miejscowości przebywa na stałe poza Polską, z reguły nie zgłaszając tego organom ewidencji ludności”. Dalej projektodawcy w uzasadnieniu wskazują: „Przynajmniej części przypadków, w których pismo wszczynające postępowanie sąd bezpodstawnie uznał za doręczone mimo faktycznego zwrotu, da się uniknąć poprzez umożliwienie doręczenia takiego pisma przez komornika. Doręczenia komornicze są z reguły szybkie, pewne i stosunkowo tanie, a także dają szerszą informację co do faktycznego miejsca pobytu adresata niż doręczenia pocztowe”.

Z powyższym uzasadnieniem nie sposób się zgodzić. Jeżeli dana osoba fizyczna wyjeżdża zagranicę, to w jaki sposób powód czy też komornik miałby zagranicą poszukiwać pozwanego w celu doręczenia pozwu? Wyobrazić można sobie sytuację, gdy matka pozywa o alimenty ojca dzieci, który stara się unikać ich płacenia, może nawet przebywa często zagranicą, być może także nie są „ewidencjonowane” w pełni jego przychody. Nie dość, że matka jako powódka będzie musiała ponieść koszty związane z pozwem, a może także pomocą prawną, pozew nie zostanie doręczony przez operatora pocztowego, następnie będzie musiała zapłacić za próbę doręczenia za pośrednictwem komornika, to jeszcze dodatkowo nawet takie doręczenie może okazać się nieskuteczne. Zatem sama możliwość doręczenia pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika może okazać się nieskutecznym lekarstwem na obecne zwroty pism przesłanych za pośrednictwem operatora publicznego w przypadku ich nieodebrania przez pozwanego, zwłaszcza w sytuacji, gdy pozwany nie wyraża chęci ich odbioru i celowo tego unika.

Instytucja doręczenia zastępczego była wielokrotnie przedmiotem rozważań sądów i w zasadzie na podstawie aktualnego orzecznictwa można wywnioskować, że jeżeli zaistniały wątpliwości co do prawidłowości wymagań formalnych doręczenia, albo prawidłowości oznaczenia samego pozwanego i jego adresu zamieszkania, wówczas sąd ponownie doręczał pozwanemu pozew/nakaz zapłaty i otwierał drogę do jego zaskarżenia.

Przykładowo należy wskazać następujące stanowiska:

„Naruszenie wymogów przewidzianych wart. 139 k.p.c. oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 17 czerwca 1999 r. w sprawie szczególnego trybu doręczenia pism sądowych przez pocztę w postępowaniu cywilnym10 przez doręczyciela czyni doręczenie nieskutecznym11”;

„Warunkiem skuteczności doręczenia w trybie zastępczym jest skierowanie przesyłki sądowej do strony na jej właściwy adres, o którym sąd, na podstawie danych z akt sprawy, ma lub powinien mieć wiedzę, nawet gdy adres podany w pozwie, czy w innym piśmie procesowym jest błędny”12;

„Doręczenie zastępcze w trybie art. 139 § 1 k.p.c. jest skuteczne, gdy miejsce zamieszkania adresata13 nie budzi wątpliwości”14;

- „Mieszkaniem w rozumieniu przepisu art. 139 par. 1 k.p.c. jest lokal w miejscowości, o jakiej mowa w przepisach art. 25-28 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny15 (dalej: k.c.), w którym adresat (względnie osoba wymieniona w art. 26-27 k.c.) przebywa z zamiarem stałego pobytu. Nie strona pozwana ma obowiązek udowodnienia, że nie mieszka pod adresem, na który kierowane są przeznaczone dla niej przesyłki sądowe, lecz strona powodowa, jeśli powołuje się na skuteczność doręczenia przesyłki pod wskazanym przez nią adresem i wynikające stąd następstwa prawne”16;

„Doręczenie w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. może być uznane za dokonane wtedy, gdy przesyłka sądowa została wysłana pod aktualnym adresem oraz imieniem i nazwiskiem odbiorcy”17;

„Podstawowym warunkiem skuteczności doręczenia zastępczego jest to, by adresat mieszkał pod wskazanym adresem. W konsekwencji doręczenie w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. może być uznane za dokonane tylko wtedy, gdy przesyłka sądowa została wysłana pod aktualnym adresem oraz imieniem i nazwiskiem odbiorcy”18.

Wydaje się, że stosowanie nadal instytucji tzw. fikcji doręczenia powinno pozostać, choć faktycznie można było obwarować je pewnymi obowiązkami bądź dodatkowymi oświadczeniami powoda wymaganymi w sytuacji, gdy przesyłka zawierająca pierwsze pismo procesowe w sprawie rzeczywiście nie została skutecznie doręczona dwukrotnie do pozwanego.

Ustawodawca powinien rozważyć pozostawienie pewnych wyjątków w zakresie zmienionych przepisów art. 139 i 1391 k.p.c. w postaci choćby możliwości uprawdopodobnienia przez powoda, że dołożył wszelkich starań w celu doręczenia pozwu, ale z przyczyn obiektywnych stało się to niemożliwe i wówczas sąd miałby możliwość stwierdzenia skutku doręczenia.

Obecnie nie wiadomo, jaki wymiar praktyczny będzie miała powyższa zmiana systemu doręczeń, ale może okazać się, że niebawem pewne modyfikacje będą konieczne, zwłaszcza że aktualnie nie można oprzeć się wrażeniu, iż ochronę ustawodawcy zyskał w tym przypadku dłużnik.

4. Posiedzenie przygotowawcze, plan rozprawy

Po doręczeniu pozwu i odpowiedzi na pozew, sąd może w uzasadnionych przypadkach, w szczególności w sprawach zawiłych lub obrachunkowych, zarządzić wymianę przez strony pism przygotowawczych. Następnie co do zasady sąd wyznacza posiedzenie przygotowawcze, ale jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że przeprowadzenie tego posiedzenia nie przyczyni się do sprawniejszego rozpoznania sprawy, przewodniczący może jej nadać inny właściwy bieg, w szczególności skierować ją do rozpoznania, także na rozprawie19. W przepisie art. 2055 § 1 k.p.c. wskazano, że postępowanie przygotowawcze służy rozwiązaniu sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza rozprawy. Jeżeli nie uda się rozwiązać sporu, na posiedzeniu przygotowawczym sporządza się z udziałem stron plan rozprawy. Wydaje się zatem, że w sytuacji, gdy sąd uzna, że okoliczności sprawy wskazują, iż postępowanie przygotowawcze nie przyczyni się do sprawniejszego rozpoznania sprawy, wówczas plan rozprawy nie będzie sporządzany.

Jeżeli jednak sąd wyznaczy posiedzenie przygotowawcze, co do zasady muszą być na nim obecni pełnomocnicy bądź strony i aktywnie uczestniczyć; jeżeli nie stawią się na to posiedzenie, ustawodawca przewidział sankcje określone w przepisach art. 2055 § 4-7 k.p.c. W wypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda (lub pełnomocnika procesowego zobowiązanego do udziału w posiedzeniu bez konieczności udziału powoda) sąd umorzy postępowanie, rozstrzygając o kosztach jak przy cofnięciu pozwu, chyba że sprzeciwi się temu obecny na tym posiedzeniu pozwany. Natomiast jeśli powód w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia o umorzeniu postępowania usprawiedliwi swe niestawiennictwo, sąd uchyli to postanowienie i nada sprawie właściwy bieg, czyli wyznaczy kolejny termin posiedzenia przygotowawczego.

Na posiedzeniu przygotowawczym sąd powinien ustalić, jakie okoliczności sporne są między stronami. Powinien również podjąć próby mediacji i poprowadzić postępowanie przygotowawcze aktywnie, aby sprawa nie została skierowana na rozprawę.

Nowością jest obowiązek sądu komunikowania się ze stronami. Dotychczas sąd nie okazywał swojego nastawienia, teraz może on informować strony o tym, jakie widzi możliwe rozstrzygnięcie w sprawie. Sąd może powiadomić strony o rozstrzygnięciu sprawy na innej podstawie prawnej niż wskazana przez stronę. Nie można przy tym żądać wyłączenia sędziego, który wypowie swoje stanowisko co do sprawy.

Zgodnie z przepisem art. 2059 § 1 k.p.c. plan rozprawy powinien zawierać rozstrzygnięcia co do wszystkich wniosków dowodowych stron, zastępując postanowienie dowodowe. Nie będzie wówczas konieczności wydawania przez sąd postanowień o dopuszczeniu określonych dowodów. Dopiero gdy sąd oddali wniosek dowodowy, wydaje postanowienie.

Ponadto zgodnie z art. 2059 § 1 k.p.c. plan rozprawy powinien zawierać zasadniczo:

1) dokładne określenie przedmiotów żądań stron, w tym rozmiar dochodzonych świadczeń wraz z należnościami ubocznymi;

2) dokładnie określone zarzuty, w tym formalne;

3) ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają między stronami sporne;

4) terminy posiedzeń i innych czynności w sprawie;

5) kolejność i termin przeprowadzenia dowodów oraz roztrząsania wyników postępowania dowodowego;

6) termin zamknięcia rozprawy lub ogłoszenia wyroku;

7) rozstrzygnięcia innych zagadnień, o ile są niezbędne do prowadzenia postępowania.

Plan rozprawy podpisują strony i zatwierdza przewodniczący. Następnie plan zostaje doręczony pełnomocnikom oraz ewentualnie także stronom i to doręczenie ma skutek zawiadomienia o terminach posiedzeń i innych czynności objętych planem. Jedną z konsekwencji planu jest uniemożliwienie stronom późniejszego zgłaszania wniosków dowodowych, czy też twierdzeń i dowodów nie zatwierdzonych w planie. Kolejne wnioski dowodowe są możliwe na zasadzie wyjątku i jeżeli strona uprawdopodobni, że nie mogła ich zgłosić wcześniej. Należy przy tym zwrócić uwagę na nowy przepis art. 34a ust. 1 u.k.s.s.c., zgodnie z którym opłatę stałą w kwocie 100 zł od każdej osoby, której wniosek dotyczy, pobiera się od wniosku o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub strony, jeżeli wniosek został złożony po zatwierdzeniu planu rozprawy.

Planowanie posiedzeń sądu będzie wymagało przeprowadzenia całej rozprawy w krótkim okresie. Co prawda istnieje możliwość rozpatrywania i rozstrzygania spraw na posiedzeniu niejawnym, ale do stosowania tego rozwiązania było dość sceptyczne nastawienie w praktyce. Dotychczas w większości przypadków rozstrzygnięcia były wydawane na posiedzeniu jawnym. Zmiana poprzez dodanie w art. 148 k.p.c. § 3 polega na tym, że zasadą w zakresie wszystkich rozstrzygnięć procesowych ma być wydawanie postanowień na posiedzeniu niejawnym.

5. Postępowanie dowodowe

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że w zmienionym przepisie art. 187 k.p.c. ustawodawca zawarł wymóg, aby w pozwie zostały wskazane fakty, na podstawie których powód opiera swoje żądanie. Pozostał jednocześnie obowiązek dokładnego określenia żądania. Nie wiadomo czy zmiana „okoliczności faktycznych” na „fakty” w zamyśle projektodawców ma na celu wymóg większej konkretyzacji czy też jest to tylko semantyka. Jednocześnie zmianie uległy także wymagania wobec wniosku dowodowego20. Wniosek dowodowy ma wskazywać fakty, które strona chce wykazać danym dowodem, a nie jak do tej pory „okoliczności”. Wobec tego pełnomocnik procesowy powinien pamiętać, że we wniosku dowodowym należy wyczerpująco wymienić wszystkie fakty, których ma dowieść dany wnioskowany dowód.

W przepisie art. 187 § 2 k.p.c. dodano również nowy pkt 4), zgodnie z którym w przypadku żądania dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich, powód powinien uprawdopodobnić, dlaczego nie może samodzielnie ich uzyskać.

Powyższy obowiązek koresponduje z zasadą kontradyktoryjności postępowania cywilnego, która dominuje w postępowaniu cywilnym już od dłuższego czasu. Jak bowiem wskazał trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z 7 maja 2008r.21: „Ustawą z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43 poz. 189) zmieniono przepisy: art. 3 k.p.c. (poprzez skreślenie § 2), art. 232 k.p.c. oraz treść art. 6 k.p.c., w ten sposób wprowadzając dominację zasady kontradyktoryjności w procesie cywilnym; usuwając zasadę odpowiedzialności sądu za rezultat postępowania dowodowego, zachowując pewne uprawnienia sądu, ograniczono jego obowiązki. Dysponentami tego postępowania są strony. Stosownie do przepisu art. 232 k.p.c. strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne”.

Jak wynika z orzecznictwa, najczęściej strony mają jednak możliwość dostarczenia odpowiedniego materiału dowodowego na poparcie swoich twierdzeń i nie powinny tego obowiązku procesowego przerzucać na sąd czy biegłego: „Możliwość wystąpienia do Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego o udostępnienie zdjęć lotniczych gruntów pozostających własnością wnioskodawcy istnieje dla przeciętnej osoby zbierającej dokumentację dotyczącą należących do niej działek, np. w celu wykorzystania jej w toczącym się postępowaniu sądowym. W art. 31 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne22 nie ustanowiono żadnych domniemań w zakresie korzystania z państwowych zasobów dokumentacyjnych przez organy administracji. Co więcej, jedną z zasad postępowania cywilnego jest kontradyktoryjność (art. 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), wedle której to na stronach spoczywa obowiązek powoływania faktów i dowodów niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy. Uczestnik postępowania należycie dbający o zabezpieczenie swoich interesów powinien sam upewnić się, jakie dokumenty znajdują się w dyspozycji Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego”23;

„1. Wszystkie okoliczności faktyczne doniosłe dla rozstrzygnięcia sprawy i składające się na podstawę faktyczną rozstrzygnięcia muszą mieć oparcie w dowodach przeprowadzonych w toku postępowania, o ile nie są objęte zakresem faktów przyznanych przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości oraz co do faktów niezaprzeczonych. Zgodnie z zasadami procesu cywilnego ciężar gromadzenia materiału dowodowego spoczywa na stronach. Jego istota sprowadza się do ryzyka poniesienia przez stronę ujemnych konsekwencji braku wywiązania się z powinności przedstawienia dowodów. Skutkiem braku wykazania przez stronę prawdziwości twierdzeń o faktach istotnych dla sprawy jest tylko to, że twierdzenia takie zasadniczo nie będą mogły leżeć u podstaw sądowego rozstrzygnięcia. Strona, która nie udowodni przytoczonych twierdzeń, traci korzyści, jakie uzyskałaby aktywnym działaniem.

2. Rolą biegłego nie jest poszukiwanie i gromadzenie za stronę dowodów, ma on jedynie obowiązek ocenić dowody zebrane w sprawie przy wykorzystaniu posiadanych wiadomości specjalnych”24;

„Rzeczą sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności jeżeli strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.)”25.

Zgodnie z treścią nowego przepisu art. 1911 k.p.c., o którym była mowa w pkt. 2 tego opracowania („Zapobieganie nadużyciom prawa procesowego, sankcje”), jeżeli z pozwu i załączników oraz okoliczności dotyczących sprawy, a także faktów, o których mowa w art. 228 k.p.c, wynika oczywista bezzasadność powództwa, sąd będzie mógł pominąć czynności albo oddalić powództwo na posiedzeniu niejawnym. Na marginesie należy wskazać, że w takiej sprawie nie przysługuje skarga kasacyjna. Jeżeli chodzi natomiast o odpowiedź na pozew, to stała się ona poniekąd obligatoryjna, ponieważ brak jej złożenia może skutkować wydaniem wyroku zaocznego26. Ponadto niezłożenie odpowiedzi na pozew w przepisanym przez sąd terminie powinno skutkować uznaniem za przyznane przez pozwanego twierdzeń co do faktów przytoczonych w pozwie stosownie do obowiązującego przepisu art. 230 k.p.c. w związku z art. 229 k.p.c.

W przepisie art. 126 k.p.c. dotyczącym pism procesowych w § 1 pkt 5) wyraźnie wskazano, że w przypadku, gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia – strona powinna wskazać fakty, na których opiera swój wniosek lub oświadczenie oraz wskazać dowód na wykazanie każdego z tych faktów. Zatem nie będzie możliwe niejako zbiorcze przytoczenie dowodów na szereg okoliczności wskazanych w piśmie procesowym, jak to zdarzało się w dotychczasowej praktyce postępowań cywilnych, tylko konieczne staną się systematyzacja i powiązanie danego faktu z konkretnym dowodem. który ma dany fakt wykazać.

Z kolei w piśmie przygotowawczym, które ma na celu przygotowanie sprawy do rozstrzygnięcia, należy wskazać zwięźle stan sprawy, wyszczególnić fakty przyznane i fakty zaprzeczone oraz wypowiedzieć się co do twierdzeń i dowodów zgłoszonych przez stronę przeciwną27. Powyższe oznacza, że w piśmie przygotowawczym konieczne będzie wyraźne złożenie oświadczenia co do każdego faktu z osobna, w szczególności, jeżeli chodzi o zaprzeczenie poszczególnym faktom. Nie będzie zatem dopuszczalne szablonowe stwierdzenie, że strona zaprzecza wszystkim twierdzeniom strony przeciwnej, oprócz tych, które wyraźnie przyznaje. Taka formuła stosowana niekiedy przez pełnomocników nie spełnia wymagań z przepisu art. 127 § 1 k.p.c. Powyższe wymogi korelują z nowym brzmieniem przepisu art. 210 § 2 k.p.c., zgodnie z którym każda ze stron ma obowiązek złożenia oświadczenia co twierdzeń strony przeciwnej dotyczących faktów i należy przy tym wyraźnie wskazać fakty, którym się zaprzecza.

Słusznym, nowym rozwiązaniem jest przyjęcie w przepisie art. 2432 k.p.c., że dokumenty znajdujące się w aktach sprawy lub do nich dołączone stanowią dowody bez wydawania odrębnego postanowienia. Dopiero pomijając dowód z takiego dokumentu sąd wydaje postanowienie.

Nowością jest także możliwość przeprowadzenia przez sąd dowodu w sprawie już po zamknięciu rozprawy nie tylko w przypadkach przeprowadzenia dowodu przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo z akt lub wyjaśnień organów administracji publicznej, ale także w przypadku przeprowadzenia dowodu z dokumentu sporządzonego przez organ administracji publicznej lub znajdującego się w jego aktach albo dowodu z dokumentu znajdującego się w aktach sądowych lub komorniczych.

6. Zeznania świadka

Zgodnie z nowym art. 2421 k.p.c., strona, która wnosiła o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub innej osoby, powinna dołożyć starań, by osoba ta stawiła się w wyznaczonym czasie i miejscu, w szczególności zawiadomić ją o obowiązku, czasie i miejscu stawiennictwa. Ponadto nowością w procedurze cywilnej jest możliwość złożenia przez świadka zeznań na piśmie. Zgodnie z art. 2711 k.p.c., jeżeli sąd tak postanowi, świadek może składać zeznania na piśmie. Wówczas podpisuje tekst przyrzeczenia. W zakresie dowodu z zeznań świadka w formie pisemnej słusznie podnosi się argumenty przeciwko temu rozwiązaniu, dotyczące braku możliwości zweryfikowania przez drugą stronę wiarygodności świadka i możliwości oceny jego zachowań, rozumienia w określony sposób pewnych pytań i sformułowań. Nie będzie możliwe także dopytanie świadka ad hoc o pewne kwestie, które pojawiają się w trakcie przesłuchania. Niekiedy świadkowie pamiętają o pewnych okolicznościach, co do których strona może nie mieć wiedzy czy pamięci i konieczne jest wówczas wyjaśnienie danej kwestii właśnie poprzez dopytanie świadka o daną okoliczność.

Powyższa uwaga zdaje się słuszna w świetle chociażby nowego przepisu art. 2721 k.p.c. który stanowi, że jeżeli sąd poweźmie wątpliwość co do zdolności spostrzegania lub komunikowania spostrzeżeń przez świadka, może zarządzić przesłuchanie go z udziałem biegłego lekarza lub psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić. Podkreślić należy, że przy pisemnym składaniu zeznań przez świadka, sąd nie będzie miał możliwości oceny zdolności spostrzegania świadka i zareagowania na taką sytuację. Zatem instytucja pisemnych zeznań świadka powinna być stosowana z dużą dozą ostrożności i raczej w wyjątkowych przypadkach.

W zakresie dowodu z zeznań świadka w postępowaniu uproszczonym, ustawodawca uchylił zakaz łączenia ról świadka i biegłego. Świadek, który ma wiadomości specjalne, odnoszące się do faktów, o których zeznaje – „świadek-ekspert” – może również przedstawić opinię zawierającą ocenę tych faktów. Należy przy tym zaznaczyć, że nie przeszkadza temu wcześniejsze sporządzenie przez tę samą osobę opinii na zlecenie podmiotu innego niż sąd (czyli najczęściej strony). Powyższe znajduje odzwierciedlenie w przepisie art. 5057 § 3 k.p.c.: Złożenie zeznań przez świadka nie stoi na przeszkodzie zasięgnięciu jego opinii jako biegłego, także co do faktów, o których zeznał (świadek-ekspert), nawet jeżeli uprzednio sporządził opinię na zlecenie podmiotu innego niż sąd. Należy zwrócić także uwagę na zmianę w zakresie art. 282 k.p.c. w zakresie przyrzeczenia składanego przez biegłego, mianowicie, jeżeli biegłemu zlecono sporządzenie opinii na piśmie, może złożyć przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia, który załącza do opinii. Z kolei od biegłego wpisanego na listę biegłych nie odbiera się przyrzeczenia. Biegły taki powołuje się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go wtakim charakterze.

7. Uzyskanie dokumentu od innego organu

Jak już zostało zasygnalizowane powyżej, w przepisie art. 187 k.p.c. dotyczącym pozwu, ustawodawca w paragrafie drugim dodał nowy pkt 4, zgodnie z którym powołując dowód z dokumentu znajdującego się w sądzie, urzędzie lub u osoby trzeciej, wnioskodawca ma obowiązek wskazać, że sam nie może takiego dokumentu uzyskać.

Strona nie może zatem w prosty sposób wnieść jak dotychczas, aby sąd zwrócił się do określonego organu czy osoby trzeciej o dany dokument, ale musi wskazać, dlaczego sama nie może uzyskać i przedstawić wnioskowanych dokumentów. Powyższa zmiana koresponduje ze zmienionym art. 208 § 1 pkt 2) k.p.c. Możliwe jest zatem przeprowadzenie dowodu z opinii sporządzonej w innej sprawie, co może przyczynić się do usprawnienia i szybkości postępowania.

8. Zarzut potrącenia

Ustawodawca w nowym przepisie art. 2031 § 1 k.p.c. ograniczył możliwość podnoszenia w procesie zarzutu potrącenia, mianowicie podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub udowodniona dokumentem nie pochodzącym od pozwanego. Możliwe, że ustawodawca kierował się tym, że procesowy zarzut potrącenia jest zazwyczaj środkiem obrony pozwanego, a nie sposobem dochodzenia od powoda roszczeń wzajemnych. Podniesienie zarzutu potrącenia nie wywołuje stanu zawisłości sprawy w odniesieniu do roszczenia przedstawionego do potrącenia w zarzucie. Prawomocne orzeczenie wydane w sprawie, w której zarzut taki został podniesiony, nie ma natomiast powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) w zakresie, w jakim rozstrzyga o istnieniu lub nieistnieniu roszczenia przedstawionego do potrącenia. W sprawie, w której podniesiony został zarzut potrącenia, sąd nie rozstrzyga w sentencji o uwzględnieniu albo oddaleniu roszczenia pozwanego. Rozstrzygnięcie w przedmiocie zasadności zarzutu potrącenia znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie wyłącznie w uzasadnieniu orzeczenia. W przepisie art. 2031 § 2 k.p.c. ustawodawca wprowadził termin na zgłoszenie procesowego zarzutu potrącenia – nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy, albo w terminie dwóch tygodni od dnia, kiedy jego wierzytelność stała się wymagalna.

Należy zauważyć, że w przypadku niepowołania we właściwym czasie i nieuwzględnienia zarzutu potrącenia może dojść do rozejścia się procesowych i materialnoprawnych skutków związanych z potrąceniem, co może rodzić pewne komplikacje. Dokonane bowiem mimo wszystko potrącenie materialnoprawne będzie miało swoje skutki w postaci wygaśnięcia roszczenia, natomiast jeżeli procesowo zarzut potrącenia nie zostanie uwzględniony, np. właśnie z powodu zbyt późnego jego zgłoszenia, wówczas sąd zasądzi roszczenie bez uwzględnienia potrącenia. W takiej sytuacji pozostaje konieczność obrony swoich praw przez podmiot dokonujący potrącenia w ramach powództwa przeciwegzekucyjnego.

9. Przywrócenie postępowania w sprawach gospodarczych

Wskazanie jako kompetentnych do rozpoznawania spraw gospodarczych sądów ustawodawca przeniósł z ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych28 do ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych29 (dalej: u.p.u.s.p.). Zgodnie z nowym przepisem art. 10 a u.p.u.s.p. sądy gospodarcze rozpoznają sprawy gospodarcze oraz inne sprawy z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należące do ich właściwości z mocy przepisów odrębnych. Sądami gospodarczymi są powołane do tego wydziały sądów powszechnych.

Z kolei przepis art. 4582 § 1 k.p.c. definiuje, że sprawami gospodarczymi są sprawy:

1) ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej;

2) określone w pkt. 1, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej;

3) ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291-300 i art. 479-490 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych30;

4) przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku;

5) z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych;

6) z umów leasingu;

7) przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej;

8) między organami przedsiębiorstwa państwowego;

9) między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór;

10) z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego;

11) o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem;

12) o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem.

§ 2. Nie są sprawami gospodarczymi sprawy o:

1) podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu;

2) wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.

Jako sprawy gospodarcze potraktowano zatem zasadniczo wszystkie umowy o roboty budowlane, z umów leasingu, a także przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej. Jak wynika choćby ze wskazanego powyżej rozszerzonego katalogu spraw gospodarczych, poza przedsiębiorcami mogą występować także strony nimi niebędące, a wśród przedsiębiorców zapewne pokaźną grupę będą stanowić osoby fizyczne prowadzące zazwyczaj działalność na mniejszą skalę. Dlatego też te osoby mogą żądać rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Żądanie takie będzie wiążące dla sądu, a jego konsekwencją będzie rozpoznanie sprawy przez sąd gospodarczy, ale bez stosowania przepisów o postępowaniu gospodarczym, czyli w „zwykłym” procesie31.

Celem powrotu do postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych jest usprawnienie i przyspieszenie rozpoznania tego typu spraw. Z powyższych względów w postępowaniu w sprawach gospodarczych nie mogą być stosowane następujące instytucje:

• zmiana powództwa polegająca na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast lub obok dotychczasowego, z wyjątkiem, że w przypadku zmiany okoliczności powód może żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć powództwo o świadczenia za kolejne okresy,

• zmiany podmiotowe w procesie na zasadzie art. 194-196 k.p.c. i art. 198 k.p.c. (dopuszczalne pozostają tylko interwencja główna lub uboczna zart. 75-83 i przypozwanie z art. 84-85);

• przekazanie sądowi okręgowemu sprawy pozostającej w związku ze sprawą prowadzoną przez ten sąd na zasadzie art. 205 k.p.c.

• zawieszenie postępowania wskutek niestawiennictwa stron na rozprawie na zasadzie art. 177 § 1 pkt 5 k.p.c.

• powództwo wzajemne z art. 204 k.p.c

W postępowaniu gospodarczym powrócono do zasad prekluzji dowodowej obowiązujących w postępowaniu gospodarczym przed 3 maja 2012 r. Zgodnie z nowym przepisem art. 4585 § 1 k.p.c. powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew.

§ 2. Doręczając pouczenia, o których mowa w art. 4584 § 1, przewodniczący wzywa stronę, by w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż tydzień, powołała wszystkie twierdzenia i dowody.

§ 3. Stosownie do okoliczności sprawy przewodniczący może określić inny termin do powołania przez stronę twierdzeń i dowodów.

§ 4. Twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem § 1-3 podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

Czy przywrócenie powyższych zasad prekluzji dowodowej rzeczywiście usprawni postępowanie? Można mieć w tej kwestii wątpliwości, jeżeli sięgnie się pamięcią do postępowania gospodarczego sprzed 3 maja 2012 r. i tego, w jak obszerny sposób formułowane były uzasadnienia pism procesowych zawierających kolejne, „nowe” wnioski dowodowe, których potrzeba powołania zawsze przecież mogła wyniknąć później.

Nowością w postępowaniu gospodarczym jest możliwości zawarcia przez strony umowy dowodowej. Zgodnie z art. 4589 § 1 k.p.c. strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Umowa musi być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. Umowy nie można zawrzeć pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Z kolei zarzut nieważności umowy dowodowej można będzie podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na jej postanowienia, albo w następnym piśmie procesowym w odpowiedzi na pismo, w którym powołano się na umowę dowodową. Sąd z urzędu nie będzie mógł zatem dopuścić dowodów wyłączonych umową dowodową, chyba że będą postawy do uznania takiej umowy dowodowej za nieważną. Natomiast jeżeli okaże się, że wskutek umowy dowodowej nie będzie można za pomocą dowodów ustalić okoliczności sprawy, z uwagi na to, że brak będzie dowodów – wówczas przewidziana jest możliwość rozszerzenia uznania sędziowskiego co do okoliczności sprawy32.

Wydaje się – na podstawie treści przepisów dotyczących umowy dowodowej, iż nie ma przeszkód, aby umowa dowodowa była zawierana już na etapie zawierania przez strony właściwej umowy lub nawet, aby umowa dowodowa była częścią właściwej umowy zawieranej przez strony. W skrajnych przypadkach można również wyobrazić sobie umowę dowodową, która będzie wyłączać wszystkie inne dowody w postępowaniu dowodowym za wyjątkiem dowodu z samej właściwej umowy i dokumentów poświadczających wykonanie tejże umowy, co może istotnie ograniczać możliwość wykazywania jakichkolwiek dodatkowych okoliczności istotnych dla rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym oraz doprowadzić do jeszcze większego stopnia skomplikowania złożonych umów o roboty budowlane, umów konsorcjalnych czy też umów inwestycyjnych. Z drugiej strony należy pamiętać, iż art. 458 daje możliwość słabszym, mniej doświadczonym podmiotom, takim jak strony niebędące przedsiębiorcami oraz przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, niejako uchylenia się od skutków niekorzystnej dla nich umowy dowodowej na skutek złożenia przez te podmioty wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu „zwykłym”, a nie w postępowaniu gospodarczym.

W postępowaniu dowodowym ograniczono także dowody z zeznań świadków w ten sposób, że sąd może dopuścić taki dowód jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy także zwrócić uwagę, że wyrok w sprawie gospodarczej będzie stanowił tytuł zabezpieczenia.

10. Zmiany w postępowaniu odwoławczym

Należy podkreślić, że warunkiem wniesienia środka zaskarżenia, w tym apelacji, będzie obecnie uprzednie złożenie wniosku o doręczenie orzeczenia z pisemnym uzasadnieniem. Jednocześnie ustanowiono opłatę od wniosku o doręczenie orzeczenia w kwocie 100 zł33. Zgodnie z nowymi przepisami, kontrola formalna apelacji, a więc ustalenie, czy apelacja spełnia wymagania co do formy, treści, terminu i opłaty (od których zależy skuteczność tej czynności, czyli rozpoznanie sprawy przez sąd II instancji) należy do postępowania odwoławczego i będzie dokonywana przez sąd odwoławczy. Jedyną czynnością sądu I instancji pozostanie przedstawienie akt z apelacją sądowi odwoławczemu. W zakresie spraw związanych z nadaniem biegu apelacji, czynności może dokonywać referendarz sądowy34. Kontrola formalna apelacji ogranicza się do oceny ściśle sprecyzowanych przesłanek, a w ślad za tym nie może być uznana za sprawowanie wymiaru sprawiedliwości (co jest zastrzeżone wyłącznie dla sędziów). Wspomniana kontrola jest czynnością sądową i stanowi formę ochrony prawnej, a więc może być wykonywana przez referendarzy sądowych.

Apelację nadal wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Jak już wskazano powyżej, złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku jest konieczną przesłanką wniesienia środka zaskarżenia. W przypadku przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku na podstawie art. 329 § 4 k.p.c, termin do wniesienia apelacji wynosi trzy tygodnie35. O terminie tym sąd zawiadamia stronę doręczając jej wyrok z uzasadnieniem, z tym, że jeżeli w zawiadomieniu termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, to apelację uważa się za wniesioną w terminie36. W sytuacji gdy strona w terminie wniesie apelację bezpośrednio do sądu II instancji, to sąd odwoławczy jedynie zawiadamia sąd I instancji o tym fakcie i żąda przedstawienia akt sprawy37.

W przepisie art. 368 k.p.c. dotyczącym wymogów apelacji dodano nowe paragrafy 11 -13 . Z art. 368 § 11 k.p.c wynika, że jeżeli apelujący podnosi zarzuty dotyczące podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, to musi wskazać fakty istotne dla rozstrzygnięcia lub ustalone przez sąd I instancji niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy. Taki obowiązek będzie też odnosił się do faktów nieustalonych przez sąd, a zdaniem apelującego, mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia. Powołując nowe fakty lub dowody należy uprawdopodobnić, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem I instancji nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wyniknęła później38.

Najistotniejsza jednak z punktu widzenia praktyki wydaje się zmiana, o której mowa w nowym przepisie art. 368 § 13 k.p.c. Apelujący, powołując fakt wykazany dowodem utrwalonym za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, musi oznaczyć konkretną część zapisu dotyczącą tego faktu (minuty i sekundy).

Jeżeli strona w apelacji powołuje się na przeprowadzony w postępowaniu pierwszoinstancyjnym dowód np. z przesłuchania stron, świadków lub biegłych albo zapis oględzin, to musi wskazać część zapisu dotyczącą tego faktu. Uzasadniając konieczność wprowadzenia takiej zmiany słusznie wskazano, że brak tego wymogu powoduje konieczność odsłuchiwania przez sędziów II instancji wielu godzin nagrań nie wiążących się z zarzutami apelacji, co oznacza oczywistą stratę czasu, a strona, która podnosi zarzut w tym zakresie wie dokładnie, w którym miejscu dane zeznania się znajdują.

Należy wskazać, że zasadniczo sąd II instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Natomiast rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy. Istotna zmiana została wprowadzona także w przepisie art. 3731 k.p.c., zgodnie z którym apelację doręcza się stronom i mają one prawo do wniesienia odpowiedzi na apelację. Powyższe oznacza, że w postępowaniach, w których występuje wielość podmiotów po stronie powodowej albo pozwanej, każdy powinien otrzymać apelację i każdy będzie miał prawo do wniesienia odpowiedzi na apelację.

W postępowaniu cywilnym obowiązuje system apelacji pełnej, co oznacza, że sąd II instancji w granicach zaskarżenia rozpoznaje sprawę poniekąd ponownie. Sąd odwoławczy może dokonać własnych ustaleń faktycznych, ale może także przyjąć za własne ustalenia sądu I instancji. Co do zasady sąd II instancji w razie uwzględnienia apelacji powinien dążyć do wydania orzeczenia reformatoryjnego (czyli zmieniającego wyrok sądu I instancji) aniżeli kasatoryjnego (czyli uchylającego wyrok i przekazania do ponownego rozpoznania). Dokonując zmian w k.p.c. wskazano, że ograniczenie uchylania wyroku i przekazania do ponownego rozpoznania w wielu przypadkach nie było najlepszym rozwiązaniem, ponieważ sądy I instancji niekiedy przerzucały na sąd odwoławczy obowiązek dokonania ustaleń faktycznych i przeprowadzenia postępowania dowodowego w sprawie. W skrajnych sytuacjach, w postępowaniu odwoławczym konieczne było czasochłonne przeprowadzanie analiz stanu faktycznego i ocena dowodów w zasadzie na nowo. Powyższe powodowało nakład pracy po stronie sądu odwoławczego, która powinna być wykonana przez sąd I instancji. Z tych właśnie względów, w zmienionym przepisie art. 386 § 5 k.p.c. zdecydowano się na rozwiązanie, zgodnie z którym w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd I instancji rozpoznaje ją w tym samym składzie, chyba że jest to niemożliwe, albo powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu. Powyższa zmiana ma na celu obciążyć nakładem pracy tego sędziego, którego orzeczenie zostało uchylone. Powyższe ma stanowić motywację do starannego prowadzenia postępowania w I instancji, jednak słusznie podnosi się, że sąd I instancji, który ma poniekąd „poprawić” swoje uchybienia, może stać na swoim stanowisku, w słusznym jego zdaniem przekonaniu, że pierwotne rozstrzygnięcie było prawidłowe. Powyższych obaw nie eliminuje przepis art. 386 § 6 k.p.c. o związaniu oceną prawną sądu odwoławczego, bowiem zawsze można argumentować, że przy ponownym rozpatrzeniu sprawy nastąpiła zmiana stanu faktycznego, także poprzez jego uzupełnienie, co zdaniem sędziego rozstrzygającego ponownie sprawę w I instancji potwierdzi słuszność pierwotnego rozstrzygnięcia.

Nowością w zakresie orzeczeń sądów odwoławczych jest możliwość sporządzenia przez sąd pisemnego uzasadnienia albo transkrypcji wygłoszonego uzasadnienia. Słusznym i korzystnym dla stron rozwiązaniem jest możliwość wstrzymania wykonania orzeczenia sądu II instancji już od chwili jego wydania, a przed wniesieniem skargi kasacyjnej39. W przypadku odrzucenia apelacji zażalenie będzie przysługiwało do innego składu sądu II instancji40.

11. Zażalenia

Zmiany w zakresie przepisów dotyczących zażaleń mają na celu radykalne przyspieszenie postępowania. Po zmianach większość zażaleń na orzeczenia sądu I instancji będzie rozpoznawana przez inny skład tego samego sądu. Szacuje się, iż około 80% zażaleń będzie rozpatrywane w sądzie I instancji i dopiero jeżeli składu nie będzie można wyznaczyć w sądzie I instancji, wówczas będzie to sąd II instancji.

Zatem zmiany, jakich dokonał ustawodawca w tej materii, powodują, że zażalenie będzie miało charakter niedewolutywny41. Sprawami, co do których będzie obowiązywała reguła zażalenia poziomego (niedewolutywnego) będą:

1) odmowa zwolnienia z kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;

2) oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;

3) rygor natychmiastowej wykonalności;

4) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;

5) stwierdzenie prawomocności orzeczenia;

6) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia;

7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;

8) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;

9) zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wniesiono środka zaskarżenia od nakazu;

10) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;

11) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;

12) odrzucenie zażalenia;

13) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego.

Należy też zwrócić uwagę na nowy przepis art. 7674 § 11 k.p.c., zgodnie z którym w postępowaniu egzekucyjnym zażalenia będą rozpatrywane także przez ten sam sąd, ale w składzie trzech sędziów.

Wyjątkowo zatem zażalenie będzie miało charakter dewolutywny (co oznacza przeniesienie sprawy do wyższej instancji) i będzie to dotyczyło przypadków wskazanych w przepisie art. 394 § 1 k.p.c. czyli postanowień sądu I instancji kończących postępowanie w sprawie oraz postanowień, których przedmiotem jest:

1) zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy;

2) zwrot pozwu;

3) odmowa odrzucenia pozwu;

4) przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie;

5) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;

6) zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, zwrot opłaty lub obciążenie kosztami sądowymi – jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy.

Powyższa zmiana ma ukrócić możliwość przewlekania postępowania głównego, co polegało na składaniu licznych zażaleń, np. w sprawie zwolnienia od kosztów, wyłączenia sędziego i innych. Wskazano, że poddanie kontroli poziomej rozstrzygnięć sądu w kwestiach co prawda istotnych dla stron, ale jednak incydentalnych dla rozstrzygnięcia głównego, zapewni szybsze rozpoznanie sprawy, chociażby ze względu na brak konieczności przesyłania akt do sądu odwoławczego.

________________________________________________________________

1 Dz.U. 2019 poz. 1469.

2 Druk nr 3137 - Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Źródło: http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/druk.xsp?nr=3137.

3 Dz.U. 2005 Nr 167 poz. 1398, dalej: u.k.s.s.c.

4 Art. 371 k.p.c.

5 Wyrok Sądu Najwyższego z 11 maja 2018 r., sygn. akt II CSK 457/17.

6 Wyrok Sądu Najwyższego z 27 lipca 2018 r., sygn. akt V CSK 384/17.

7 Postanowienie Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2017 r., sygn. akt III SPP 24/17.

8 Postanowienie Sądu Najwyższego z 13 lutego 2014 r., sygn. akt II PK 248/13.

9 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 18 sierpnia 2011 r., sygn. akt I ACa 621/11.

10 Dz.U. Nr 62, poz. 697 ze zm.

11 Postanowienie Sądu Najwyższego z 3 lipca 2008 r., sygn. akt IV CZ 51/08.

12 Postanowienie Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2018 r., sygn. akt V CZ 82/18.

13 Art. 126 § 2 k.p.c.

14 Postanowienie Sądu Najwyższego z 22 marca 1995 r., sygn. akt II CRN 4/95.

15 T.j. Dz.U. 2019 poz. 1145.

16 Wyrok Sądu Najwyższego z 23 marca 1979 r., sygn. akt IV PRN 2/76.

17 Uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2017 r., sygn. akt III CZP 105/16.

18 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 19 czerwca 2018 r., sygn. akt I ACa 1264/17.

19 Art. 2054 § 3 k.p.c.

20 Art. 2351 k.p.c.

21 Sygn. akt II PK 307/07.

22 T.j. Dz.U. 2019 poz. 725.

23 Postanowienie Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2017 r., sygn. akt IV CZ 24/17.

24 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 15 czerwca 2016 r., sygn. akt I ACa 98/16.

25 Wyrok Sądu Rejonowego Łódź-Widzew w Łodzi z 15 czerwca 2016 r., sygn. akt VIII C 3492/15.

26 Art. 339 § 1 k.p.c.

27 Art. 127 § 1 k.p.c.

28 T.j. Dz.U. 2016 poz. 723.

29 T.j. Dz.U. 2019 poz. 52.

30 T.j. Dz.U. 2019 poz. 505.

31 Art. 4586 § 1 k.p.c.

32 Art. 4589 § 7 k.p.c.

33 Nowy art. 25b u.k.s.s.c.

34 Art. 373 § 2 k.p.c.

35 Art. 369 § 11 k.p.c.

36 Ibidem.

37 Art. 369 § 3 k.p.c.

38 Art. 368 § 12 k.p.c.

39 Art. 388 § 1 k.p.c.

40 Art. 3942 k.p.c.

41 Art. 3941a § 1 k.p.c.

Aleksandra Księżyk

Autorka jest radcą prawnym, od lipca 2014 r. związana z Russell Bedford. Kieruje Działem Prawnym w Kancelarii Russell Bedford. Zajmuje się przygotowaniem, a następnie wdrożeniem i przeprowadzeniem procesów połączeń, podziałów i przekształceń, a także tworzeniem i likwidacją podmiotów. W zakresie postępowań opracowuje strategie procesowe lub negocjacyjne.Realizuje niestandardowe projekty i wdraża nieszablonowe rozwiązania, przygotowywane zgodnie z indywidualnymi potrzebami klientów. W swojej praktyce zajmowała się szeroko rozumianym doradztwem gospodarczym, a także postępowaniami sądowymi i administracyjnymi oraz tworzeniem różnego rodzaju umów, w tym z elementami prawa własności intelektualnej, porozumień, regulaminów, dokumentacji wewnętrznej, a także zakupowej. Jej głównym obszarem praktyki i zainteresowania jest prawo handlowe i procesy transformacyjne przedsiębiorstw z elementami prawa podatkowego i bilansowego.

Nasze publikacje

rbiuletyn

 

lipiec-wrzesień 2023

RB Biuletyn numer 44

pobierz magazyn

Nasze publikacje

rb restrukturyzacje             russellbedford             rbdombrokersi