languageRU      languageEN      internationalInternational        phoneZadzwoń do nas: 22 276 61 80

piątek, 21 grudzień 2018 13:30

Interes spółki w polskim prawie spółek

Pojęcie interesu spółki było w Polsce kategorią niemal nierozpoznaną aż do 2008 roku. Dyskusja w tym przedmiocie ożywiła się dopiero za sprawą pojawienia się postulatów uregulowania funkcjonowania grup kapitałowych i wątpliwości, jakie przy tej okazji wywołało zdefiniowanie „interesu grupy spółek”1. Na rodzimą doktrynę wpłynęła również działalność na tym polu Komisji Europejskiej. Na podjęcie szerszej debaty nad kategorią interesu spółki miał także wpływ globalny kryzys gospodarczy z lat 2007-20102. Wykładnia interesu spółki, pozornie pozostająca na polu rozważań teoretycznych, ma istotne znaczenie dla praktyki prawa spółek.

 

Wprowadzenie

W Kodeksie spółek handlowych3 interes spółki jawi się jako centrum corporate governance przez swój wpływ na kryterium zachowania oraz wyznacznik słuszności decyzji wspólników spółek osobowych i członków organów spółek kapitałowych4. Stanowi także przesłankę uchylenia uchwały zgromadzenia spółki kapitałowej (art. 249 i art. 422 k.s.h.). Prawidłowe odkodowanie pojęcia „interesu spółki” jest niezwykle istotne w szczególności dla spółek funkcjonujących w ramach grupy kapitałowej, gdzie nieprawidłowe wyważenie interesu spółki z interesem grupy kapitałowej może narazić członka zarządu na odpowiedzialność karną za nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków5.

Podstawa wyodrębnienia interesu spółki

Wszystkie spółki handlowe posiadają pewien stopień odrębności. Spółki prawa handlowego mają odrębność pełną (osoby prawne – spółki kapitałowe wpisane do rejestru) lub ograniczoną (ułomne osoby prawne – handlowe spółki osobowe i spółki kapitałowe w organizacji). Wyodrębnienie podmiotowości i osobowości prawnej spółek umożliwia istnienie interesu spółki wyodrębnionego od interesu jej właścicieli. Oderwanie (autonomizacja) interesu spółki od interesów wspólników i innych osób, jest zjawiskiem całkowicie naturalnym6.

Kategorie interesu

w polskim prawie spółek

Prawo cywilne, a w szczególności prawo handlowe, przesiąknięte jest duchem indywidualizmu, co pozwala wyróżnić istnienie różnych grup interesów: interesu spółki, interesu wspólników (nie jest to jednolita kategoria, gdyż każdy ze wspólników może mieć swoje własne cele i interes7), interesu innych osób (np. wierzycieli). „Sprzeczność interesu” (np. art. 209, 377 k.s.h.), „konflikt interesu” (np.

art. 412 k.s.h.) określają sytuacje, w których potrzeby lub uprawnienia przynajmniej dwóch podmiotów nakładają się, a dążenie do celu przez jeden z podmiotów powoduje ingerencję w sferę drugiego podmiotu i spotyka się z jego przeciwdziałaniem8.

Na gruncie praktyki funkcjonowania spółek często występującym konfliktem jest konflikt interesów wspólników większościowych i mniejszościowych, czy konflikt pomiędzy interesem spółki a interesem członków jej organów9. Przedmiotem poważnej debaty jest także regulacja prawa grup spółek, która w obecnym kształcie rodzi pole do powstawania konfliktów pomiędzy interesami spółek uczestniczących w grupie spółek, czy pomiędzy interesem wspólnika spółki zależnej a interesem spółki dominującej10.

Poniżej wymieniony jest katalog czynników mających wpływ na wykładnię interesu spółki.

Cel spółki

Zakładając spółkę, wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu (affectio societatis). Z interesem spółki jest zgodne to, co służy realizacji tego celu11. W większości przypadków sprowadza się on do zwiększania rynkowej wartość spółki, wytwarzania wysokiej dywidendy dla akcjonariuszy (wspólników), stałego rozwoju przedsiębiorstwa, utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia, utrzymania współpracy ze środowiskiem lokalnym oraz uzyskania określonego udziału w rynku12. „Cel spółki” i „interes spółki” nie mogą być jednak traktowane jako tożsame.

Sąd Najwyższy wskazał, że cel spółki powinien być uwzględniany przy określaniu interesu spółki obok uwzględnienia interesów wspólników13. Nie zawsze bowiem interes spółki jest zgodny z interesami poszczególnych wspólników lub akcjonariuszy, czy też poszczególnych grup wspólników lub grup akcjonariuszy14. Cel spółki pozostaje więc jedynie jednym z czynników, które należy uwzględnić, definiując interes spółki.

Umowa/statut spółki

Sąd Najwyższy wskazał także na istotną rolę umowy/statutu spółki w procesie ustalania interesu spółki15. Wspólnicy mają wpływ na treść umowy/statutu na etapie jego powstawania, ale także podczas trwania bytu prawnego spółki. Tym samym w każdej chwili mogą zmienić również cel spółki, a w ślad za tym wykładnię interesu spółki. Wskazuje się, że wykładnia streści statutu/umowy spółki ma kluczowe znaczenie dla ustalenia treści interesu spółki16.

Interes grup funkcjonujących

w ramach i wokół spółki

W działalność spółki zaangażowanych jest wiele różnych grup interesów. Można je podzielić na dwie zasadnicze kategorie: (i) kontraktową, w skład której wchodzą udziałowcy/akcjonariusze, kadra zarządzająca i pracownicy, klienci, dystrybutorzy, dostawcy, pożyczkodawcy; oraz (ii) społeczną, w skład której wchodzą konsumenci, ustawodawcy, grupy nacisku, media, lokalne społeczności17.

Wspólnik większościowy

Wspólnik większościowy podejmuje największe ryzyko kapitałowe i przysługuje mu najwięcej uprawnień korporacyjnych w spółce. Podejmowane przez niego działania z reguły skierowane są na rozwój spółki. Jeżeli wspólnik większościowy dojdzie do wniosku, że interes spółki stał się sprzeczny z jego własnym interesem, może przeforsować rozwiązanie spółki i przeprowadzenie jej likwidacji. Co do zasady interes spółki będzie więc w największym stopniu zbieżny z interesem wspólnika większościowego18.

Istnieją również bardziej radykalne stanowiska, wskazujące wprost, iż interes spółki jest tożsamy z interesem większości akcjonariuszy (wspólników)19. Kodeks spółek handlowych przyznaje bowiem większości kapitałowej nieograniczoną władzę w spółce. Większość może wykorzystując swe kompetencje wymusić w zasadzie każdą korporacyjną decyzję. Regulacja k.s.h. zakłada niemal nieograniczone podporządkowanie funkcjonariuszy interesowi większości kapitałowej20.

Większość kapitałowa swoim działaniem niekoniecznie musi uwzględniać interes mniejszości kapitałowej czy też interes osób działających w ramach i wokół spółki21. Przewaga wspólnika większościowego jest korygowana przez obowiązek działania w interesie spółki22. Ustawodawca wprowadził ograniczenia, których celem jest niedopuszczenie do zmajoryzowania spółki. Celem norm ochrony praw wspólników mniejszościowych jest przyczynianie się do poprawniejszego działania mechanizmów korporacyjnych w spółce. Wspólnikom mniejszościowym przysługuje np. prawo do zaskarżenia uchwały podjętej przez większość wspólników (art. 249 i art. 422 k.s.h.). Rolę akcjonariusza większościowego ograniczał również wprost dokument Dobre Praktyki Spółek Publicznych z 2005 r.23, a także nieco łagodniej Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW 201624.

Interes udziałowców/akcjonariuszy większościowych i mniejszościowych tworzy obraz „interesu ogółu udziałowców/akcjonariuszy”. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, interesy wszystkich grup wspólników spółki, obok wspólnego celu określonego w umowie (statucie) spółki, stanowią wyznacznik interesu spółki25.

Interes funkcjonariuszy spółki

Kategoria interesu wspólników większościowych i mniejszościowych nie wyczerpuje obrazu grup interesów działających w spółce. Przede wszystkim należy tu wskazać na interesy członków organów spółek. Nie jest możliwe całkowite oddzielenie sfery danej osoby fizycznej, która pełni rolę funkcjonariusza spółki, od interesu samej spółki26. Nauka ekonomii wykształciła wiele teorii dających odpowiedź na pytanie dotyczące tego, czyim interesem mają się kierować członkowie organów spółek kapitałowych27. Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że w sferze działania osoby prawnej, interes osobisty członków jej organów jest odrębny od interesu spółki i może pozostawać z nim w sprzeczności28. Zjawisko uwzględniania własnych interesów menedżerów w zarządzaniu spółką jest szczególnie widoczne w grupach spółek.

Interes pozostałych grup funkcjonujących wokół spółki

Spółka jest organizacją gospodarczą, przedmiotem umowy, której celem są nie tylko regulacje stosunków pomiędzy wspólnikami, ale także stosunki zewnętrzne spółki. Działalność samej spółki skutkuje nie tylko w relacji inter partes, ale również wobec osób trzecich29. Do grup interesów funkcjonujących wokół spółki zaliczać się będą pracownicy czy konsumenci nabywający towary oferowane przez spółkę. Interesariuszem będzie każda osoba lub grupa, która może wywierać wpływ na spółkę30. Znaczenie wpływu grup funkcjonujących wokół spółki ma jednak marginalny wpływ na rozumienie jej interesu. Zgodnie z przeważającym w Polsce stanowiskiem, interes spółki jest kategorią z zakresu wewnętrznych stosunków spółki i ochrona praw szerszych grup, takich jak wierzyciele, jakkolwiek doniosła, to nie może stanowić jedynej determinanty interesu spółki31. Podejście to jest bliskie wykładni zastosowanej przez Sąd Najwyższy32.

Kategoria „interesu spółki” jest klauzulą generalną, a ustawodawca nie zdefiniował, co należy rozumieć przez tę kategorię. Brak definicji interesu jako kategorii normatywnej, to celowy zabieg ustawodawcy. Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że doprecyzowanie pojęcia interesu spółki jest zadaniem doktryny i orzecznictwa33.

Wprowadzenie definicji legalnej interesu spółki mogłoby nie tylko spowodować wątpliwości merytoryczne co do takiej definicji, ale co ważniejsze, mogłoby wpływać na sprawność procesu stosowania prawa (doprowadziłoby do dyskusji interpretacyjnych, w których każda ze stron wskazywałaby na własne koncepcje semantyczne i aksjologiczne). Powołując się na interes spółki należy każdorazowo mieć na uwadze przedstawiony katalog czynników mających wpływ na wykładnię interesu spółki i rozpatrywać go ad casum.

Należy zatem przeanalizować, na czym polega istota wykładni interesu spółki dla praktyki prawa spółek, zwracając uwagę na interes spółki jako centrum corporate governance.

Obowiązek wspólników i członków organów działania w interesie spółki

Właściwe odczytanie interesu spółki określa granicę komfortu zarządzającego w podejmowaniu dyskrecjonalnych decyzji. Niewłaściwe zdefiniowanie tego pojęcia może prowadzić do konfliktu agency, tj. sprzeczności interesów osobistych zarządzających i akcjonariuszy. W aktualnym piśmiennictwie dotyczącym interesu spółki, niedostatecznie akcentuje się istotę tego pojęcia jako determinującego odpowiedzialność członka zarządu i rady nadzorczej, którzy ponoszą odpowiedzialność cywilną za działanie na szkodę spółki, a więc za działanie sprzeczne z jej interesem, zgodnie z art. 293 i 483 k.s.h.34.

Również Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW 2016 wskazują, że członkowie zarządu kierując spółką, a członkowie rady nadzorczej nadzorując spółkę, muszą działać w interesie spółki35. Udziałowcy celowo pozostawiają zarządzającym pewien luz decyzyjny, a menedżerowie poszukują ochrony pełnego i wolnego wykorzystywania władzy do podejmowania ryzykowanych decyzji. Zatem zarówno właściciele spółki, jak i zarządzający nią, powinni dążyć do właściwego odczytania treści interesu ich spółki36.

W polskim prawie spółek obowiązek działania w interesie spółki wspólników spółek osobowych oraz członków zarządu i rady nadzorczej spółek kapitałowych wynika z nadrzędnego obowiązku dochowania lojalności wobec spółki. Funkcjonariusze spółki powinni przyznać prymat interesowi spółki, ponieważ w innym przypadku spółka utraciłaby szansę wzbogacenia się, a także mogłaby ponieść szkodę. Za przykład może tu posłużyć sytuacja, w której nieuczciwy funkcjonariusz nie udostępnia zarządzanej przez siebie spółce potrzebnych jej aktywów, np. cennego patentu i nabywa go we własnym imieniu zatrzymując go, lub odstępując spółce za wygórowaną cenę37.

Sąd Najwyższy w swoim wyroku38 wskazał, że pomiędzy interesem członka zarządu spółki, a interesem samej spółki istnieje funkcjonalny związek, ale w warunkach kolizji między interesami członka zarządu spółki a interesem samej spółki, prymat należy przyznać ochronie interesu spółki. Obowiązek lojalności funkcjonariuszy spółki jest również rozpoznawany na płaszczyźnie pracowniczego obowiązku lojalności. Dorobek judykatury w tym obszarze znajduje zastosowanie do członków zarządu zatrudnionych na podstawie stosunku pracy. Obowiązek ten wymaga od pracownika zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby spowodować szkodę po stronie spółki, ale także powstrzymania się od wykorzystania takich informacji we własnym interesie w sposób, który mógłby narazić interes pracodawcy (w tym wypadku interes spółki), na szkodę39.

Interes spółki ma zatem doniosłe znaczenie dla dokonywania oceny prawnej i biznesowej sposobu prowadzenia spraw spółki przez jej zarząd. Interes spółki jest podstawowym kryterium oceny odpowiedzialności karnej z tytułu działania na szkodę spółki (art. 293 i 483 k.s.h.,

art. 296 k.k.40). Interes spółki jest tym samym kluczową kategorią przy ocenie podejmowania błędnych decyzji.

Zgodnie z koncepcją business judgment rule, zarządzający ma prawo się mylić, ale pomyłka ta powinna być starannym działaniem, opartym na dobrej wierze i działaniu w interesie spółki41. Zawinione działania dokonane z przekroczeniem granic ryzyka gospodarczego są sprzeczne z interesem spółki i uzasadniają odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 293 § 1 k.s.h.42.

Zaznaczenia wymaga, że omawiana regulacja nie znajduje zastosowania, nawet per analogiam do członków rady nadzorczej, gdyż intensywność ich więzi lojalnościowych ze spółką jest słabsza niż członków zarządu43.

Wyznacznik obowiązku powstrzymania się od podejmowania działań sprzecznych z interesem spółki

Duże kompetencje i szeroki zakres oddziaływania zarządu wywołują potrzebę uregulowania przypadku, kiedy interes spółki jest sprzeczny z interesem członka zarządu lub osób z nim związanych. Przyjęta w art. 209 i 377 k.s.h. konstrukcja wprowadza rozwiązanie, w ramach którego w takiej sytuacji członek zarządu powinien wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu tego rodzaju spraw. Regulacja stanowi wyraz troski ustawodawcy o interes spółki44. Przepisy te są rozwinięciem obowiązku lojalności członków zarządu. Obowiązek ten stanowi źródło nadrzędnej powinności powstrzymania się od działań sprzecznych z interesem spółki45. Celem regulacji jest zapewnienie, by w podejmowaniu decyzji uczestniczyły wyłącznie osoby wolne od konfliktu interesów, co pozwala chronić spółkę przed niekorzystnymi rozstrzygnięciami46.

Kazuistyczne wskazanie przykładów, w których interes spółki mógłby być zagrożony w następstwie udziału członka zarządu w podejmowanej decyzji jest niezwykle trudne. Sprzeczność interesów nie zachodzi, jeżeli obiektywne okoliczności podejmowanej przez spółkę czynności wykluczają jakiekolwiek prawdopodobieństwo powstania uszczerbku w jej sferze prawnej47.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje jednak, że już potencjalna (hipotetyczna) kolizja interesów między spółką a piastunem bądź bliskimi mu osobami jest podstawą do odsunięcia funkcjonariusza od orzekania w danej sprawie48. To oznacza, że nie jest konieczne przeprowadzenie dowodu, czy nawet uprawdopodobnienie, że udział zarządcy dotkniętego konfliktem interesów w podejmowaniu uchwały może rodzić negatywne następstwa dla spółki. Tym bardziej nie jest konieczne powstanie szkody spółki z tytułu czynności, o której zadecydowano w warunkach kolizji interesów49.

Obowiązek powstrzymania się od podejmowania decyzji w przypadku konfliktu interesów należy stosować per analogiam także do członków rady nadzorczej50. W tym przypadku za analogią przemawia podobieństwo sytuacji członków zarządu i członków rady nadzorczej. Potwierdza to także przyjęta w Dobrych Praktykach Spółek Notowanych na GPW 2016 zasada, która wskazuje, że zarówno członek zarządu, jak i rady nadzorczej informuje odpowiednio zarząd lub radę nadzorczą o zaistniałym konflikcie interesów lub możliwości jego powstania i nie bierze udziału w głosowaniu nad uchwałą w sprawie, w której może wystąpić konflikt interesów51.

Kryterium sądowej kontroli uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych

W przypadku uchylenia uchwały wspólników spółki z o.o., ustawodawca wymaga „godzenia w interesy spółki” (art. 249 § 1 k.s.h.), natomiast w przypadku uchylenia uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy wymaga „godzenia w interes spółki” (art. 422 § 1 k.s.h.). Przesłanka „interesu spółki” nawiązuje do podmiotu prawa (osoby prawnej), natomiast przesłanka „interesów spółki” nawiązuje do sfery działalności prowadzonej przez spółkę, jej relacji z kontrahentami, instytucjami finansującymi czy innymi partnerami.

Wobec niekonsekwencji ustawodawcy, racjonalne w tym przypadku jest uznanie, że zarówno w spółce z o.o., jak w spółce akcyjnej, konieczne jest badanie kategorii „interesu spółki”52. Przepisy dotyczące uchylania uchwał zgromadzeń spółek są nielicznymi i bodaj najczęściej stosowanymi w praktyce kodeksowymi przepisami, w których ustawodawca posługuje się wprost pojęciem interesu spółki.

W Kodeksie handlowym przyjęto szeroką definicję godzenia w interes spółki. Przedwojenne piśmiennictwo wskazywało, że za uchwałę godzącą w interes spółki należy uznać taką, której wykonanie spowoduje, że majątek spółki albo jej dochody ulegają zmniejszeniu, lub zagrożony będzie byt spółki53. Obecnie wskazuje się również, że godzenie w interesy spółki powinno być rozumiane szeroko. Należy przez nie rozumieć wszystkie sytuacje, w których kosztem interesów spółki chroni się interesy wspólników (akcjonariuszy).

Przedstawiciele doktryny określają godzenie w interes spółki jako każdą sytuację, wskutek której zagrożony jest byt spółki, lub w której ulegają zmniejszeniu dochody spółki, lub naruszone zostaje dobre imię spółki. Podkreśla się również, że godzenie w interes spółki stanowi przesłankę akcesoryjną sprzeczności z dobrymi obyczajami. Wskazuje się przy tym, że z reguły godzenie w interes spółki zawsze będzie sprzeczne z dobrymi obyczajami54.

Godzenie w interes spółki zachodzi w sytuacji, gdy podjęta uchwała bezpośrednio pogarsza sytuację majątkową spółki, ale także, gdy tylko pośrednio narusza jej stan majątkowy i pozycję na rynku. Godzenie w interes spółki może oznaczać wyrządzenie jej szkody zarówno w postaci straty, jak i utraty korzyści, lub jedynie grozić ich powstaniem, a także naruszeniem dóbr niemajątkowych55.

O stwierdzeniu wystąpienia przesłanki godzenia w interes spółki rozstrzygać będzie przy tym zawsze obiektywnie ustalony skutek, jaki uchwała ma wywołać bądź wywołała. Uchwała będzie podlegać uchyleniu także wówczas, gdy intencją głosujących za jej podjęciem było działanie dla dobra spółki56. Dość powszechnie przyjmuje się, że niekorzystne skutki uchwały mogą mieć zarówno charakter majątkowy, jak i niemajątkowy57, choć istnieje również pogląd przeciwny, jakoby godzenie w interes spółki oznaczało wyłącznie bezpośredni lub pośredni transfer wartości ekonomicznych58. Wskazuje się też, że za godzącą w interes spółki należy uznać każdą uchwałę, która powoduje zerwanie więzi korporacyjnych z klientami59.

Doktryna pozostaje zgodna co do szerokiego pojmowania przesłanki godzenia w interes spółki, wskazując, że można o niej mówić zawsze, gdy uchwała wpłynie negatywnie na szeroko pojęte interesy spółki, czy przez pomniejszenie jej majątku z korzyścią dla wspólników, czy przez uniemożliwienie spółce rozwoju prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa60.

Jako przykład godzenia w interes spółki posłużyć może sytuacja, w której wspólnicy (akcjonariusze) większościowi, posiadający udziały lub akcje w innych spółkach, prowadzają do zawarcia niekorzystnych transakcji z tą drugą spółką (tzw. kosztowe wyprowadzanie zysku), albo przyznawanie członkom zarządu wygórowanego wynagrodzenia lub innych nieuzasadnionych korzyści, takich jak samochód służbowy czy prywatne ubezpieczenia61.

Wobec braku ustawowej definicji godzenia w interes spółki, przesłanka ta jest przedmiotem wykładni w orzeczeniach Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Podsumowując można wskazać, że godzenie w interesy spółki postrzegane jest jako działanie, które powoduje uszczuplenie majątku spółki, ogranicza zysk spółki, narusza jej dobre imię, chroni interesy osób trzecich kosztem interesów spółki.

Godzenie w interesy spółki następuje wówczas, gdy uchwała została podjęta ze świadomością, że jej wykonanie w ujemny sposób wpłynie na sferę interesów spółki, czy to przez pomniejszenie jej majątku z korzyścią dla wspólników, czy też przez uniemożliwienie spółce rozwoju prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa62. Chodzi więc o sytuacje, gdy uchwała zapewnia ochronę interesów wspólników lub osób trzecich kosztem interesu spółki, np. przeznaczenie zysków na wynagrodzenia dla zarządu zamiast na niezbędny rozwój spółki63.

Sąd Najwyższy wskazał ponadto na moralny aspekt przesłanki godzenia w interes spółki, który może być rozpatrywany tylko w kategoriach niegodziwości zachowań oraz naganności zamierzonych celów, ze szkodą dla interesów spółki64. Jednocześnie Sąd Najwyższy uznał, wskazując relację pomiędzy interesem spółki a interesem wspólnika (akcjonariusza), że niedopuszczalne jest utożsamianie interesu spółki akcyjnej wyłącznie z interesem akcjonariusza większościowego; podobnie nie można uznać, że działanie obronne akcjonariusza mniejszościowego zawsze podyktowane jest interesem spółki lub zostaje podjęte w obiektywnym jej interesie65.

Kryterium uzasadniające pozbawienie dotychczasowych akcjonariuszy prawa do poboru akcji

Prawo poboru akcji jest uprawnieniem korporacyjnym, zapewniającym akcjonariuszom pierwszeństwo przy obejmowaniu nowych akcji, emitowanych w związku z podwyższeniem kapitału zakładowego spółki. Instytucja prawa poboru akcji opisana w art. 433 § 2 k.s.h. służy ochronie interesów dotychczasowych, mniejszościowych akcjonariuszy przed „rozwodnieniem” ich akcji w spółce. Pozbawienie prawa poboru jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy leży w interesie spółki66.

Przykład prawa poboru akcji jest wyjątkowo jaskrawym przełożeniem teoretycznej wykładni interesu spółki na praktykę stosowania prawa.

Przyjęcie powszechniejszego stanowiska, zgodnie z którym interes spółki jest wypadkową interesów wszystkich grup jej wspólników oraz określonego w umowie lub statucie spółki wspólnego celu oznaczałoby, że ocena czy pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru leży w interesie spółki, powinna być dokonywana także z perspektywy potrzeby wyważenia zróżnicowanych i ścierających się w spółce interesów akcjonariuszy, a przy dokonywaniu takiej oceny należy dokonać konfrontacji korzyści, jaką odniesie spółka (a przez to jej akcjonariusze) np. z faktu pozyskania nowego inwestora z uszczerbkiem po stronie akcjonariuszy, polegającym na zmniejszeniu się ich udziału w spółce67.

W doktrynie wskazuje się konkretne przykłady, w których wyłączenie prawa poboru akcji może leżeć w interesie spółki. Wymienia się tu przede wszystkim: skierowanie emisji akcji do pracowników spółki (związanych z uwagi na aspekt motywacyjny); emisję aportową wynikającą z potrzeby pozyskania dla spółki określonych skutków, np. udziałów w innych spółkach; ofertę publiczną akcji poprzedzającą starania spółki o dopuszczenie jej akcji do obrotu na rynku regulowanym albo do alternatywnego systemu obrotu i związaną z tym konieczność uzyskania odpowiedniego rozproszenia akcjonariatu wymaganego od spółek, których akcje są notowane na tych rynkach68.

Przyjmuje się także, że wyłączenie leży w interesie spółki, gdy nowi akcjonariusze mają wnieść do niej środki finansowe, wkłady niepieniężne, lub inne unikalne usługi i świadczenia, których nie są w stanie wnieść dotychczasowi akcjonariusze, a także wtedy, gdy do spółki ma przystąpić inwestor strategiczny69. Jednakże w każdym wypadku należy rozważyć, czy pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru jest bardziej korzystne dla spółki niż pozostawienie im tego prawa70.

Powyższe interpretacje doktryny pokrywają się z wykładnią orzecznictwa71. Sąd Najwyższy orzekł, że skuteczność zamieszczenia w statucie spółki akcyjnej upoważnienia zarządu do wyłączenia lub ograniczenia prawa niektórych akcjonariuszy poboru akcji – przy podwyższeniu kapitału zakładowego w ramach kapitału docelowego – należy oceniać przede wszystkim z punktu widzenia interesów spółki. Sąd Najwyższy uznał, że wyłączenie prawa poboru akcjonariuszy z wyjątkiem jednego akcjonariusza, będącego inwestorem strategicznym, jest dopuszczalne, jeśli leży w interesie spółki72.

Podsumowanie

Mając na względzie znaczenie, jakim jest poprawne odkodowanie treści interesu spółki oraz mnogości kontekstów. w jakim ono występuje, ukazuje się obraz istotnego dla prawa spółek pojęcia, któremu ustawodawca nie nadał ustawowego brzmienia. Mimo że na pierwszy rzut oka takie podejście ustawodawcy budzi wątpliwości, to w gruncie rzeczy wydaje się być jedynym rozsądnym rozwiązaniem. Spowodowane jest to wskazanym związkiem interesu spółki z istotą samej spółki oraz uwzględnieniem usytuowania konkretnej spółki w konkretnych okolicznościach. Nie sposób nie zaaprobować przywołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego73, zgodnie z którym doprecyzowanie pojęcia interesu spółki jest zadaniem doktryny i orzecznictwa.

Przemysław Lach

Aplikant radcowski w kancelarii Russell Bedford. Wpisany na listę aplikantów w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie. W 2016 roku ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Specjalizuje się w prawie gospodarczym, przede wszystkim w zakresie prawa spółek handlowych.

Nasze publikacje

rbiuletyn

 

lipiec-wrzesień 2023

RB Biuletyn numer 44

pobierz magazyn

Nasze publikacje

rb restrukturyzacje             russellbedford             rbdombrokersi