Przeniesienie praw z akcji imiennych oraz z akcji na okaziciela

Zgodnie z przepisem art. 339 k.s.h. przeniesienie akcji imiennej następuje przez pisemne oświadczenie albo na samym dokumencie akcji, albo w osobnym dokumencie oraz wymaga przeniesienia posiadania akcji. Komentowany przepis określa wymogi formalne przeniesienia akcji imiennej, wymieniając tu kumulatywnie:

1) pisemne oświadczenie, które może być złożone albo na samym dokumencie akcji albo w osobnym dokumencie,

2) przeniesienie posiadania dokumentu akcji.

W związku z tym należy uznać, że bez spełnienia się jednej z ustawowo wskazanych przesłanek nie dojdzie do przeniesienia akcji. Przez przeniesienie należy uznać każdy sposób umownego przejścia akcji, tj. rozporządzenie w wyniku przede wszystkim sprzedaży, darowizny, zamiany. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2007 roku (I CSK 11/7) ustawodawca w art. 339 KSH używa określenia przeniesienia posiadania, a nie wydania dokumentu akcji, co oznaczać ma, że władztwo nad dokumentem akcyjnym może zostać przeniesione w każdy prawnie dozwolony sposób. Innymi słowy – dostrzegając, że pomiędzy zbywcą a nabywcą akcji mogą istnieć różne złożone sytuacje prawne i faktyczne, ustawodawca wyraźnie zezwala, aby przeniesienie posiadania akcji nastąpiło nie tylko w sposób określony w art. 348 k.c tj. przez wydanie rzeczy, ale dopuszcza również możliwość przeniesienie posiadania akcji w sposób określony w art. 349-351 k.c., czyli bez konieczności wręczenia dokumentu akcyjnego.

Przepis art. 339 KSH nie znajduje zastosowania do przeniesienia akcji na okaziciela. Obecnie, zgodnie z najbardziej powszechnym stanowiskiem, przeniesienie akcji na okaziciela nie jest uregulowane wprost w kodeksie spółek handlowych, w związku z czym właściwe są przepisy kodeksu cywilnego o przenoszeniu praw z papierów wartościowych na okaziciela tj. art. 921¹² w związku z art. 921¹⁶ k.c. dodatkowo, do procedury przeniesienia akcji na okaziciela należy posiłkować się przepisami o przelewie i przenoszeniu własności rzeczy. W szczególności należy przyjąć, że dla skutecznego przeniesienia akcji na okaziciela konieczne jest przeniesienie jego własności na nabywcę w drodze jego wydania.

W związku z tym obok ważnej podstawy rozporządzania prawami udziałowymi (art. 510 § 2 k.c.), a zatem umowy, konieczne jest przeniesienie własności akcji na okaziciela w drodze wydania akcji stosownie do art. 517 § 2 k.c. w zw. z art. 921¹² k.c. w zw. z art. 921¹⁶ k.c. Ze względu na wymaganie wydania dokumentu, do przeniesienia własności akcji na okaziciela nie wystarcza przeniesienie jej posiadania w jakikolwiek sposób (art. 349 k.c. lub art. 351 k.c.), lecz konieczne jest jej wydanie nabywcy.

Podkreślić należy, że zbycie akcji na okaziciela jest zawsze czynnością prawną realną, dlatego do wydania akcji konieczne jest fizyczne wręczenie nabywcy dokumentu akcji lub co najmniej fizyczne wydanie dokumentu umożliwiającego rozporządzenie nimi, lub dającego faktyczne władztwo nad nimi (art. 348 k.c.). Odmienne stanowisko w istocie spowodowałoby zmianę charakteru czynności zbycia akcji na okaziciela z czynności prawnej realnej na konsensualną, czemu sprzeciwia się art. 921¹² k.c.

Należy wskazać, że z wyroku Sądu Najwyższego z 3 czerwca 2015 r. (V CSK 566/14, OSNC 2016/5/64), wynika, że wydanie dokumentu wymagane przez art. 921¹² k.c. w zw. z art. 921¹⁶ k.c. i art. 339 in fine k.s.h. w odniesieniu do akcji na okaziciela może nastąpić w jakikolwiek sposób przewidziany w art. 348-351 k.c. Warto zauważyć, że z uwagi na treść przedmiotowego wyroku w piśmiennictwie pojawiły się poglądy oparte właśnie na stwierdzeniu jakoby termin „wydanie” w odniesieniu do przenoszenia akcji na okaziciela należy interpretować szeroko, dopuszczając wykładnię, że chodzi o każdą formę przeniesienia faktycznego władztwa nad dokumentami akcji na okaziciela co prowadziłoby do znacznego zliberalizowania zasad przenoszenia akcji na okaziciela.

Jednakże należy podkreślić, że wyżej powołany wyrok faktycznie stanowi odstępstwo od dotychczas reprezentowanego przez Sąd Najwyższy stanowiska, że do przeniesienia praw własności akcji na okaziciela wymagane jest wydanie dokumentu akcji (wyrok Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2007 r., I CSK 11/07 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 5 marca 2008 r., V CSK 467/07). Po wydaniu wyroku z 3 czerwca 2015 r. Sąd Najwyższy nie tylko nie wydał orzeczenia, w którym potwierdziłby to stanowisko, ale z uzasadnienia wyroku tego Sądu z 5 lutego 2016 r. (II CSK 139/15), wynika, że ponownie uznał, że do wydania akcji na okaziciela dochodzi w sposób określony w art. 348 k.c. przez przekazanie faktycznego władztwa nad dokumentem akcji.