Spadkobiercy, którzy zostali pominięci w testamencie, będą mieli prawo dochodzenia zachowku od spadkobierców testamentowych. Podkreślić należy, iż przy obliczaniu zachowku będą doliczone darowizny uczynione na rzecz osób będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku, niezależnie od okresu, kiedy darowizna została dokonana. Co więcej, osoba obdarowana będzie subsydiarnie odpowiedzialna za zapłatę zachowku w sytuacji, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny. Obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Przy obliczaniu zachowku będą doliczone darowizny uczynione na rzecz osób będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku, niezależnie od okresu, kiedy darowizna została dokonana
Podpisanie umowy darowizny nieruchomości zatem bardzo często może wiązać się z obowiązkiem zapłaty w przyszłości zachowku.
Umowa dożywocia
Rozwiązaniem prawnym, które również może umożliwić przyszłemu spadkodawcy rozporządzenie swoim mieniem zgodnie z własną wolą, bez narażania bliskich na ewentualne roszczenie o zachowek, jest zawarcie umowy dożywocia.
W umowie dożywocia właściciel (dożywotnik) zobowiązuje się przenieść na nabywcę własność nieruchomości, a nabywca zobowiązuje się do zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania (art. 908 § 1 k.c.). O ile nie zostanie to w inny sposób określone w umowie, dożywotnie utrzymanie obejmuje przyjęcie zbywcy jako domownika, dostarczanie mu wyżywienia, ubrań, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie, a po śmierci zorganizowanie własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego przyjętym zwyczajom miejscowym.
Aby zachowany został charakter umowy o dożywocie, zobowiązanie nabywcy musi być określone jako dożywotnie. Podstawą umowy dożywocia jest w każdym przypadku zobowiązanie nabywcy do dożywotniego utrzymania podmiotu, na rzecz którego ustanowiono dożywocie. Nabywca zobowiązany jest do świadczeń na rzecz dożywotnika z chwilą objęcia przez niego nieruchomości w posiadanie, a nie z chwilą przejścia własności, zatem obowiązki wynikające dla nabywcy z umowy dożywocia z chwilą wydania mu nieruchomości.
Umowa dożywocia a zachowek
Zgodnie z wyżej przytoczonymi przepisami kodeksu cywilnego, zobowiązana do wypłaty zachowku jest osoba obdarowana, a darowizna poczyniona rzecz osób będących spadkobiercami wliczana jest do substratu zachowku, od którego jest obliczona kwota należna uprawnionym do zachowku. W tym miejscu należy wyjaśnić, iż darowizna jest bezpłatnym przekazaniem części swego majątku na rzecz obdarowanego. Umowa dożywocia jest natomiast umową odpłatną, ekwiwalentną. Umowa dożywocia ma charakter wzajemny, ponieważ w istocie element wzajemności jest kategorią ocenianą z punktu widzenia subiektywnego odczucia stron, a nie wartości ekonomicznej świadczeń wzajemnych. Obowiązany z umowy dożywocia nabywa nieruchomość niejako w zamian za dożywotnie utrzymywanie osoby przekazującej nieruchomość.
W związku z faktem, iż umowa dożywocia, w przeciwieństwie do umowy darowizny jest odpłatnym przysporzeniem, wartość przekazanej w drodze umowy dożywocia nieruchomości nie może być brana pod uwagę przy wyliczaniu substratu zachowku, jak też od dożywotnika spadkobiercy uprawnieni do zachowku nie będą mogli żądać sumy pieniężnej do uzupełnienia zachowku. Zastrzec jednak należy, iż w określonej sytuacji faktycznej spadkobiercy mogą usiłować podważać zawartą umowę dożywocia , np. wykazując jej ewentualną pozorność.
Z punktu widzenia podatkowego, warto wskazać, że w doktrynie ugruntowany jest pogląd, iż zobowiązanie podatkowe nie powstaje w przypadku umowy dożywocia nie powstaje, gdyż uzyskiwane przez dożywotnika świadczenie od nabywcy nieruchomości ma wartość majątkową, ale stanowi jedynie ekwiwalent za zbytą nieruchomość.
Autor: Barbara Figas, adwokat Russell Bedford Poland
