1. Wprowadzenie
Projekt zakładający zmiany w u.p.t.u., jak również w prawie bankowym, został opublikowany 18 sierpnia 2020 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji3. Ministerstwo Finansów miesiąc wcześniej zamieściło komunikat4 odnośnie do wdrożenia takiego projektu pod nazwą „SLIM VAT”, w którym zapowiedziane zostały jego główne elementy. Zakładał on wprowadzenie trwałych zmian ułatwiających działania firmom z segmentu MŚP. Zgodnie ze słowami ministra finansów Tadeusza Kościńskiego „W MF zrobiliśmy audyt obowiązków podatników, tak by wyeliminować lub zredukować te, które stanowią barierę dla rozwoju polskiej przedsiębiorczości”5.
Nazwa projektu jest akronimem słów Simple, local and modern. Ma on oznaczać „prosty w obsłudze, dostosowany do lokalnej specyfiki państwa, w którym funkcjonuje. Jest to też podatek nowoczesny, w którym wdrażanie kolejnych rozwiązań technologicznych i e-usług administracji łączy się ze zmniejszaniem obowiązków ciążących na podatnikach”6. Jest to może określenie nieco na wyrost, biorąc pod uwagę, że projekt zakłada raczej drobne ułatwienia niż rewolucyjne podejście, ale należy pochwalić krok w dobrą stronę. Nawet jeżeli na razie opiera się on wyłącznie na wybranej polityce postępowania oraz jej założeniach. Zostały one zawarte w czterech hasłach:
1. proste fakturowanie,
2. ułatwienia dla eksporterów,
3. wspólne kursy wymiany,
4. korzyści finansowe.
Omówienie powyższych haseł stanowi przedmiot niniejszego artykułu. Ustawa VAT jest jedną z częściej zmienianych regulacji w polskim systemie prawnym. W ciągu ponad 25 lat od czasu jej uchwalenia w 1993 r. praktycznie w każdym roku dochodziło do istotnych dla podatników nowelizacji oraz do mnóstwa mniejszych. Trudno rozpatrywać czy proponowany przez Ministerstwo projekt będzie można zaliczyć do tych z kategorii znaczących czy mniej ważnych. Prawda jest taka, że ustawy podatkowe stanowią jeden z najtrudniejszych działów prawa, a ich stopień skomplikowania powoduje, że podatnicy rezygnują z prób ich czytania i opierają się bardziej na poradnikach albo podsumowaniach. Dlatego właśnie z uwagą i nadzieją należy wypatrywać jakichkolwiek prób uproszczenia prawa podatkowego.
W projekcie, który ostatecznie został udostępniony na potrzeby konsultacji i opiniowania, poza samymi zmianami wprowadzającymi pakiet SLIM VAT, znalazły się także inne w zakresie:
• rozwiązań o charakterze doprecyzowującym i uzupełniającym w stosunku do niektórych konstrukcji prawnych w podatku od towarów i usług,
• systemu zwrotu podatku podróżnym (tax free).
2. Proste fakturowanie
Zmiany w tej kwestii dotyczą uznawania zwiększenia lub zmniejszenia podstawy opodatkowania podatkiem VAT na skutek wystawienia faktur korygujących. W projekcie zajęto się zarówno unormowaniem momentu uwzględniania faktury korygującej in plus, jak i ułatwieniem w zakresie faktury korygującej in minus.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym nie ma jednolicie ustanowionej normy prawnej, dyktującej moment zaliczenia podatku VAT wynikającego z faktury korygującej in plus. Podatnicy w tym zakresie mogą opierać się wyłącznie na linii orzeczniczej, która, jak to zwykle bywa, nie jest w tej kwestii jednolita. Analizując interpretacje organów skarbowych można zauważyć dwa podstawowe podejścia do tej kwestii. Zgodnie z jednym z nich należy każdorazowo uwzględniać fakturę korygującą in plus w rozliczeniu za okres wystawienia faktury pierwotnej7, co rodzi konsekwencję zapłacenia odpowiedniej wartości odsetek. Drugie podejście, pojawiające się także w większości rozstrzygnięć sądowych, uzależnia moment uwzględnienia faktury korygującej od podstaw jej dokonania. Zgodnie z tym poglądem, jeżeli faktura korygująca wystawiona jest z powodów związanych z transakcją, jak np. pomyłką rachunkową, to faktura ta powinna być rozliczona w terminie faktury pierwotnej. Jeśli jednak dochodzi do podwyższenia ceny po wystawieniu faktury z innych przyczyn, np. zwiększenia kosztów transportu, albo wartości sprzedanego towaru, to rozlicza się ją na bieżąco. Faktura korygująca wystawiana jest bowiem zasadniczo z powodu okoliczności, które zaistniały po dokonaniu pierwotnej sprzedaży.
Zaproponowany projekt ma uściślić i zapewnić większą pewność podatnikom w tym zakresie. Do u.p.t.u. wprowadzone mają być w art. 29a ustępy 17 i 18, głoszące:
„17. W przypadku, gdy podstawa opodatkowania ulega zwiększeniu, korekty tej podstawy dokonuje się w rozliczeniu za okres, w którym zaistniała przyczyna zwiększenia podstawy opodatkowania.
18. W przypadku eksportu towarów zwiększenie podstawy opodatkowania, o którym mowa w ust. 17, następuje nie wcześniej niż w deklaracji podatkowej składanej za okres rozliczeniowy, w którym wykazany został ten eksport”.
Jak zatem można zauważyć, Ministerstwo Finansów zdecydowało się zaimplementować do ustawy normę do tej pory występującą jedynie w interpretacjach oraz orzecznictwie podatkowym. W uzasadnieniu do projektu ustawy8 wskazano również możliwe interpretacje proponowanego rozwiązania, które są zgodne z wypracowanym i opisanym powyżej podejściem.
Warto jednak nadmienić, że w przypadku wykrycia błędu w fakturze pierwotnej, w późniejszych okresach rodzić to będzie również obowiązek zwiększenia podstawy opodatkowania rozliczanej faktury korygującej w deklaracji za okres, w którym została wykazana faktura pierwotna. Nie można zatem w takim wypadku uznać, że skoro doszło do stwierdzenia pomyłki w okresie późniejszym, to wtedy należy dokonać rozliczenia faktury korygującej, gdyż podstawa jej wystawienia jest „pierwotnie” związana z oryginalną fakturą sprzedaży.
W przypadku faktur korygujących in minus zdecydowano się zrezygnować z uciążliwego obowiązku oczekiwania na potwierdzenie otrzymania faktury korygującej przez nabywcę. Do tej pory taką fakturę można było wystawić na podstawie art. 29a ust. 109, z zastrzeżeniem z ust. 13., określającego możliwość obniżenia podstawy opodatkowania w deklaracji wyłącznie w przypadku posiadania odpowiedniego potwierdzenia otrzymania faktury korygującej przez nabywcę10. W wielu przypadkach powodowało to przesunięcie takiego obniżenia na kolejne okresy rozliczeniowe z powodu opieszałości kontrahentów z wysyłaniem potwierdzeń albo opóźnień w ich dostarczaniu. W tym celu znowelizowano art. 29a ust. 1311, zmieniając obowiązek posiadania potwierdzenia na posiadanie dokumentacji, z której wynika „że uzgodnił z nabywcą towaru lub usługobiorcą warunki obniżenia podstawy opodatkowania dla dostawy tych towarów lub świadczenia tych usług określone w fakturze korygującej i faktura ta jest zgodna z posiadaną dokumentacją”12.
Może to znacznie przyspieszyć ujmowanie obniżonej podstawy opodatkowania w deklaracjach, gdyż warunki opisane w nowelizacji spełni np. wymiana wiadomości e-mailowych pomiędzy podatnikiem a kontrahentem13. W tym samym okresie obowiązek ten pojawi się również po stronie nabywcy, zgodnie ze znowelizowanym art. 86 ust. 19a14.
3. Wspólne kursy walut
Projekt zmian w u.p.t.u. wprowadza również możliwość ujednolicenia stosowania kursów walut obcych w zakresie podatku od towarów i usług oraz podatków dochodowych. W praktyce działalności gospodarczych do tej pory zdarzały się bowiem takie sytuacje, w których podatnik musiał zastosować różne kursy na potrzeby tych podatków.
Wynika to oczywiście z różnego podejścia w tym względzie zapisów w ustawach o podatkach dochodowych i u.p.t.u. Zgodnie z ustawą z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: u.p.d.o.p.)15 przychody w walutach obcych przelicza się na złote zgodnie z kursem średnim ogłaszanym przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu16. W przepisach u.p.t.u. sposób przeliczania waluty określony jest w art. 31a. Różnice pomiędzy obydwoma aktami prawnymi pojawiają się zwłaszcza w przypadku, gdy podatnik wystawia fakturę przed powstaniem obowiązku podatkowego. Zgodnie bowiem z u.p.t.u. przeliczenia na złote „dokonuje się według kursu średniego danej waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień wystawienia faktury”17. W takim przypadku jednak u.p.d.o.p. rozpoznaje taki przychód w momencie świadczenia usługi lub dokonania dostawy towaru18.
Przykład
Spółka dokonuje sprzedaży towarów w walucie obcej. Wydanie towarów kontrahentowi następuje 15 września, natomiast wystawienie faktury – 21 września. Zgodnie z przepisami podatkowymi kurs na potrzeby u.p.t.u. będzie występował z dnia poprzedzającego wystawienie faktury, a więc 20 września. W podatku dochodowym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towarów, zatem spółka będzie musiała zastosować kurs z 14 września. Jest to oczywiście sytuacja mało praktyczna i uciążliwa dla podatników, a dodatkowo rodząca prawdopodobieństwo omyłki w przeliczaniu faktur walutowych, co może być szczególnie istotne u podatników, których większość działalności dokonywana jest w walutach obcych.
Ustandaryzowane zasady mają w założeniu być bardziej przejrzyste oraz skrócić czas potrzebny na przeliczenie faktur wg kursów wskazanych w odpowiednich przepisach ustaw podatkowych. Zgodnie z projektem zmian u.p.t.u. podatnik będzie mógł wybrać, na potrzeby rozliczenia podatku VAT, zasady przeliczania kursu walut występujące w przepisach o podatkach dochodowych. Będzie jednak musiał stosować wybrany sposób przeliczenia przez okres co najmniej 12 kolejnych miesięcy.
W art. 31a po ust. 2 dodane zostaną ust. 2a-2d. w brzmieniu:
„2a. Kwoty stosowane do określenia podstawy opodatkowania wyrażone w walucie obcej mogą być przeliczane przez podatnika na złote zgodnie z zasadami przeliczania przychodu, wynikającymi z przepisów o podatku dochodowym, obowiązującymi tego podatnika na potrzeby rozliczania danej transakcji.
2b. Podatnik, który wybrał zasady przeliczania, o których mowa w ust. 2a, jest obowiązany do ich stosowania przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy licząc od początku miesiąca, w którym je wybrał.
2c. W przypadku rezygnacji z zasad przeliczania, o których mowa w ust. 2a, podatnik jest obowiązany do stosowania zasad przeliczania, o których mowa w ust. 1 lub 2, przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy licząc od początku miesiąca następującego po miesiącu, w którym zrezygnował z zasad przeliczania, o których mowa w ust. 2a.
2d. W przypadku gdy w okresie stosowania zasad przeliczania, o których mowa w ust. 2a, podatnik dokona transakcji niepodlegającej przeliczeniu zgodnie z tymi zasadami, jest on obowiązany do zastosowania dla tej transakcji zasad przeliczenia, o których mowa w ust. 1 lub 2”.
Jak zatem wynika z założeń projektu, to rozwiązanie ma polegać na dobrowolności stosowania go przez podatników. Przewiduje ono również sytuację, w której podatnik nie będzie mógł zastosować zasad przewidzianych w ustawach o podatkach dochodowych. Może ona nastąpić przy rozliczaniu np. wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów lub nabycia usług, dla których zobowiązanym do rozliczenia pozostaje nabywca. Zgodnie z nowo dodanym ust. 2d., w takiej sytuacji zobowiązany jest do stosowania zasad, o jakich mowa w art. 31a ust. 1 i 2 u.p.t.u.
4. Ułatwienia dla eksporterów
W projekcie zapowiada się również spore ułatwienia dla eksporterów towarów odnośnie do stosowania stawki 0%, szczególnie przy dostawach długoterminowych. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 41 ust. 9a u.p.t.u. „Jeżeli podatnik otrzymał całość lub część zapłaty przed dokonaniem dostawy towarów, stawkę podatku 0% w eksporcie towarów stosuje się w odniesieniu do otrzymanej zapłaty, pod warunkiem, że wywóz towarów nastąpi w terminie 2 miesięcy, licząc od końca miesiąca, w którym podatnik otrzymał tę zapłatę, oraz podatnik w tym terminie otrzymał dokument, o którym mowa w ust. 6”. Jest nim dokument potwierdzający wywóz towaru poza terytorium Unii Europejskiej. Katalog takich dokumentów zawarty jest w ust. 6a wzmiankowanego artykułu, ale należy podkreślić, że nie jest to katalog zamknięty, na co wskazuje człon „w szczególności”. Zdaniem organów skarbowych w celu udokumentowania eksportu towarów podatnik może posłużyć się każdym dokumentem, który w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości potwierdzi taki wywóz19.
Istotne w projektowanej nowelizacji jest wydłużenie terminu na dostarczenie takiego potwierdzenia z dwóch do sześciu miesięcy20. Umożliwi to większemu gronu eksporterów stosowanie stawki 0% bez dokonywania zbędnych korekt deklaracji.
5. Korzyści finansowe
Wśród zmian określonych w prezentacji projektu jako korzyści finansowe, zamieszczono kilka pomniejszych, a mianowicie:
• wydłużenie terminu do odliczenia VAT na bieżąco do czterech miesięcy,
• zwiększenie limitu na prezenty o małej wartości,
• odliczenie VAT z faktur za nabycie usług noclegowych w celu ich odsprzedaży.
Wydłużenie terminu odliczenia związane jest ze zmianą ogólnej zasady dotyczącej prawa do odliczenia podatku naliczonego, określonej w art. 86 ust. 1 u.p.t.u. Wskazuje ona zakres, w jakim podatnik może odliczyć wartość podatku naliczonego od wartości podatku należnego. Terminy skorzystania z tego prawa są ujęte w art. 86 ust. 10b-10i u.p.t.u., w których zależnie od rodzaju transakcji i statusu podatnika wprowadzone zostały warunki, jakich spełnienie jest obligatoryjne, aby móc skorzystać z prawa do odliczenia. Jeżeli jednak podatnik, z różnych powodów, nie skorzystał z tego prawa w odpowiednim okresie rozliczeniowym, ust. 11 tego artykułu daje mu możliwość (odnośnie do terminów określonych w ustępach 10, 10d i 10e) dokonania tego za jeden z dwóch kolejnych okresów rozliczeniowych. W przypadku niewykorzystania i tej możliwości, obniżenie podatku należnego można zastosować tylko poprzez korektę właściwej deklaracji podatkowej, nie później jednak niż w ciągu 5 lat, licząc od początku roku, w którym powstało prawo do tego obniżenia21.
Zmiana proponowana przez Ministerstwo ma polegać na zwiększeniu tego okresu do jednego z trzech kolejnych okresów rozliczeniowych. Zmiana wydłuży zatem podatnikom rozliczającym się miesięcznie efektywnie czas na dokonanie odliczenia łącznie do 4 miesięcy. Nie będzie to dotyczyć podatników dokonujących kwartalnych rozliczeń z tytułu VAT. Ma to na celu głównie zniwelowanie ilości korekt deklaracji wynikających jedynie z upłynięcia okresu, w którym podatnik miał prawo do odliczenia VAT z faktur.
Kolejną zmianą będzie zwiększenie limitu dla prezentów małej wartości nieewidencjonowanych, opisanych w art. 7 ust. 4 pkt 2 u.p.t.u. Warto przypomnieć, że chociaż za dostawę towarów uważa się w ustawie przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, jak również wszelkie inne darowizny, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych22, to jednak wyjątek w tym zakresie stanowi przekazanie prezentów o niskich wartościach.
W u.p.t.u. wyróżnia się dwie kategorie takich prezentów, do wartości 10 zł, jeżeli ich przekazania nie ujmuje się w odpowiedniej ewidencji pozwalającej na ustalenie tożsamości tych osób, oraz do wartości 100 zł, odnośnie do prezentów ewidencjonowanych. Ustawodawca postanowił dostosować ten przepis do zmieniających się warunków rynkowych, m.in. inflacji, i podwyższyć limit prezentów nieewidencjonowanych do wartości 20 zł. Jest to o tyle istotne, że wartość ta nie zmieniła się od 1 stycznia 2009 r. Nie podano jednak uzasadnienia, dlaczego nie doszło do zmiany wartości prezentów ewidencjonowanych. Jedyną przekazaną informacją w uzasadnieniu ustawy nowelizacyjnej jest stwierdzenie, że „proponowana zmiana umożliwi lepsze promowanie polskich towarów i usług zarówno w kraju, jak i zagranicą”.
Najciekawszą zmianą spośród opisanych w tej kategorii jest zdecydowanie się na umożliwienie podmiotom odliczania podatku naliczonego z tytułu nabycia usług noclegowych w celu dalszej odsprzedaży. W obecnym stanie prawnym, zgodnie z art. 88 ust. 1 pkt 4 u.p.t.u., obniżania kwot lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się do nabywanych przez podatnika usług noclegowych i gastronomicznych, z wyjątkiem nabycia gotowych posiłków przeznaczonych dla pasażerów przez podatników świadczących usługi przewozu osób. Chociaż Ministerstwo przekonuje w komunikacie, że „zmiana jest odpowiedzią na potrzeby rynku”23, to bliższe prawdy byłoby stwierdzenie, że została ona wymuszona niedostosowaniem tej normy do prawa unijnego.
Potwierdzone to zostało w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 2 maja 2019 r. w sprawie C-225/18 Grupy Lotos oraz wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 września 2019 r.24. W sprawie tej Grupa Lotos sprzeciwiała się stanowisku organów skarbowych, które uniemożliwiały jej stosownego odliczenia podatku naliczonego z tytułu zakupu usług hotelowych, które następnie były odsprzedawane podmiotom Grupy.
Projektowana zmiana polega na zezwoleniu na odliczenie VAT naliczonego od usług noclegowych nabytych przez podatników wyłącznie w celu ich dalszej odsprzedaży, czyli refaktury usługi. Inne nabycia usług noclegowych nie zezwolą na podobne odliczenie. Co więcej: „nie przewiduje się jednocześnie wprowadzenia takiego rozwiązania w odniesieniu do usług gastronomicznych. Wynika to z innej specyfiki tych świadczeń”25. Rozwiązanie to nie obejmie usług nabywanych przez podatników z sektora branży turystycznej, rozliczanych obligatoryjnie w systemie VAT-marża, dla których zastosowanie znajdą specjalne przepisy wyłączenia z możliwości odliczenia na podstawie art. 119 ust. 4 u.p.t.u.
6. Podsumowanie
„SLIM VAT” jest pakietem rozwiązań, którego głównym celem są ułatwienia dla przedsiębiorców w zakresie podatku VAT. Zmiany są nastawione przede wszystkim na ujednolicenie i uproszczenie rozliczeń. Trudno jednak nie zauważyć, że nazwa została nadana nieco na wyrost, a proponowane nowelizacje nie są aż tak istotne, jak próbuje nas przekonać resort finansów.
Podkreślić jednak trzeba, że opisany tu projekt jest obecnie na etapie konsultacji społecznych oraz opiniowania i może jeszcze ulec nieprzewidzianym modyfikacjom. Warto zatem skupić się – zamiast na samych rozwiązaniach, które z pewnością będą wyczekiwane przez podatników – na obranym przez ustawodawcę kierunku wprowadzanych zmian. Nawet bowiem tak mały krok może być zapowiedzią większych zmian, które ostatecznie pozwolą na dalsze uproszczenia prawa podatkowego.
_______________________________________
1 T.j. Dz.U. 2020 poz. 1325.
2 T.j. Dz.U. 2020 poz. 106 z późn. zm.
3 Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy - Prawo bankowe (dalej: ustawa nowelizująca), opublikowany przez Rządowe Centrum Legislacji 18 sierpnia 2020 r.
4 https://www.gov.pl/web/finanse/slim-vat--uproszczenie-i-unowoczesnienie-rozliczen-vat.
5 Ibidem.
6 Ibidem.
7 Na przykład interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 28 września 2009 r., sygn. nr ITPP2/443-540/09/AW oraz interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 16 stycznia 2009 r., sygn. nr IBPP2/443-1043/08/LŻ.
8 Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy - Prawo bankowe (dalej: uzasadnienie ustawy nowelizującej), opublikowane przez Rządowe Centrum Legislacji 18 sierpnia 2020 r.
9 Ibidem.
10 Ustawa nie regulowała formy takiego potwierdzenia, ale musiało z niego jasno wynikać, że faktura korygująca dotarła do kontrahenta.
11 Uzasadnienie ustawy nowelizującej.
12 Art. 1 pkt 3 ustawy nowelizującej.
13 W uzasadnieniu projektu wymienione są również takie formy komunikacji z kontrahentem, jak: dokumenty handlowe, w tym aneksy do umów, korespondencja handlowa, dowody zapłaty itp.
14 „W przypadku, o którym mowa w art. 29a ust. 13 i 14, nabywca towaru lub usługi jest obowiązany do zmniejszenia kwoty podatku naliczonego w rozliczeniu za okres, w którym warunki obniżenia podstawy opodatkowania dla dostawy towarów lub świadczenia usług określone w fakturze korygującej zostały uzgodnione”, u.p.t.u.
15 Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, t.j. Dz.U. 2020 poz. 1406, dalej: u.p.d.o.p. Przepisy ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1426 z późn. zm., dalej: u.p.d.o.f.) są tożsame wobec przepisów u.p.d.o.p.
16 Art. 12 ust. 2 u.p.d.o.p.
17 Art. 31 ust. 2 u.p.t.u.
18 Art. 12 ust. 3a u.p.d.o.p.
19 Por. interpretację indywidualną Dyrektora KIS z 13 sierpnia 2018 r., sygn. nr. 0112-KDIL1-3.4012.388. 2018.2.PR.
20 Art. 1 pkt 6 ustawy nowelizującej.
21 Art. 86 ust. 13 u.p.t.u.
22. Art. 7 ust. 2 u.p.t.u.
23 https://www.gov.pl/web/finanse/slim-vat--uproszczenie-i-unowoczesnienie-rozliczen-vat.
24 Sygn. akt I FSK 2084/15.
25 Uzasadnienie ustawy nowelizującej, s. 16.
