Podwyższenie kapitału zakładowego w spółce akcyjnej metodą kapitalizacji rezerw

 

1. Źródła sfinansowania podwyższenia kapitału zakładowego

Mając na uwadze to, jak dotkliwe są konsekwencje prawne w przypadku niezastosowania lub błędnego zastosowania przepisów o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki, warto przyjrzeć się bliżej tej instytucji. Uchwała walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego, w której na to podwyższenie przeznaczono środki, jakie według art. 442 § 1 k.s.h. nie mogą być przeznaczone na ten cel, jest sprzeczna z ustawą i podlega zaskarżeniu na podstawie art. 425 k.s.h. Sąd rejestrowy może i powinien odmówić wpisania do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego, którego podstawą miałaby być taka uchwała⁴. Art. 442 § 1 k.s.h. w brzmieniu obowiązującym od 15 stycznia 2004 r. znacząco rozszerzył rodzaje kapitałów (funduszy), które mogą zostać wykorzystane na podwyższenie tego kapitału. Przed nowelizacją z 2003 r. na ten cel mogły zostać użyte jedynie kapitały utworzone z zysku. Aktualnie art. 442 k.s.h. stanowi, że „Walne zgromadzenie może podwyższyć kapitał zakładowy, przeznaczając na to środki z kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, jeżeli mogą być one użyte na ten cel (podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki), w tym także z kapitałów rezerwowych utworzonych w przypadku określonym w art. 457 § 2, kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, które zgodnie ze statutem nie mogą być przeznaczone do podziału między akcjonariuszy oraz z kapitału zapasowego. Należy jednakże pozostawić taką część kapitałów, które mogą być przeznaczone do podziału, jaka odpowiada niepokrytym stratom oraz akcjom własnym”.

W praktyce, z uwagi na redakcję art. 442 § 1 k.s.h., ustalenie konkretnej kwoty kapitałów własnych, która może być przeznaczona na podwyższenie kapitału zakładowego, może budzić wątpliwości. Mogłoby się wydawać, że określenie „w tym także”, jakie występuje po „środkach z kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, jeżeli mogą być one użyte na ten cel”, prowadzi do wniosku, że wszystkie pozostałe środki, o jakich mowa wart. 442 § 1 k.s.h., stanowią jedynie przykłady ogólnej kategorii środków z kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, które mogą być użyte na cel omawianego podwyższenia, a w ślad za tym, że muszą się w tej kategorii mieścić.

Nie jest to jednak wniosek uprawniony. Po sformułowaniu „w tym” w art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.s.h. wymienione zostały bowiem nie tylko środki z kapitałów rezerwowych (wskazano bowiem również środki z kapitału zapasowego) i nie tylko z tych kapitałów rezerwowych, które utworzone zostały z zysku (wymienione są także środki z kapitału rezerwowego, o którym mowa w art. 457 § 2 k.s.h., a więc pochodzące z obniżenia kapitału zakładowego). Językowa wykładnia omawianego przepisu nie prowadzi zatem do jednoznacznych rezultatów⁵. Wobec wątpliwości, jakie powstają na gruncie wykładni logiczno-językowej art. 442 § 1, przy rozstrzyganiu zasygnalizowanej kwestii trzeba posiłkować się wykładnią funkcjonalną.

Wprowadzenie ograniczeń dotyczących przekazania środków własnych na podwyższenie kapitału zakładowego może służyć dwóm celom: po pierwsze ochronie interesów akcjonariuszy przed definitywnym wyłączeniem możliwości przeznaczenia na wypłatę dywidendy środków z określonych kapitałów, a po drugie wyłączeniu możliwości pozornej kapitalizacji, która polegałaby na przekazaniu na podwyższenie kapitału zakładowego środków z kapitałów własnych, jakie nie mają pokrycia w wartości aktywów netto spółki. Żaden z powyższych względów nie uzasadnia przyjęcia interpretacji, że na podwyższenie kapitału zakładowego mogą zostać użyte wyłącznie środki z kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku⁶.

W konsekwencji, w doktrynie przyjmuje się, że kapitały wyliczone w art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.s.h. po zwrocie „w tym także” stanowią dodatkowe źródła sfinansowania podwyższenia kapitału zakładowego, niezależnie od tego, czy zostały utworzone z zysku oraz czy regulacje dotyczące tych kapitałów (inne niż art. 442 § 1 k.s.h.) dopuszczają taką możliwość; wynika ona bowiem wprost z art. 442 § 1 k.s.h.⁷.

2. Pozostałe warunki dokonania podwyższenia kapitału zakładowego

Ponadto podstawowym warunkiem dokonania podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki jest posiadanie odpowiednich kwot na wskazanych wart. 442 § 1 k.s.h. kapitałach rezerwowych lub na kapitale zapasowym. Jest to warunek konieczny, ale nie jedyny, determinujący dopuszczalność podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki. Należy również pamiętać o tym, że uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki może być podjęta wyłącznie wówczas, kiedy sprawozdanie finansowe spółki za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk, a sprawozdanie z badania sprawozdania finansowego nie zawiera istotnych zastrzeżeń dotyczących sytuacji finansowej spółki (art. 442 § 2 k.s.h.)⁸. Wskazywane przepisy nie uzależniają podjęcia takiej uchwały od wykazania realiów rynkowych czy koniunktury⁹.

Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki jest jednym z trybów zwykłego podwyższenia kapitału zakładowego i jako takie dokonywane jest w trybie zmiany statutu. Z tego też względu, oprócz regulacji zawartych w art. 442-443 k.s.h., stosuje się do niego przepisy ogólne, dotyczące zmiany statutu i zwykłego podwyższenia kapitału zakładowego, z wyjątkiem tych, których zastosowanie byłoby nie do pogodzenia ze specyfiką tej instytucji (tj. art. 431 § 2, 3a, 5 i 6, art. 432 § 1 pkt 6 i 7, § 2, 3 i 4, art. 433 k.s.h., przepisów o subskrypcji akcji). Wyłączenie zastosowania tych przepisów wynika z regulacji zawartych w art. 442-443 k.s.h., które stanowią legis specialis. Stosowane są także przepisy ustanawiające wymogi dla podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego (art. 402, 415, 419 § 2 k.s.h.)¹⁰.

Środki przeniesione przez spółkę na pokrycie podwyższonego kapitału zakładowego nie są ani wkładami pieniężnymi, ani niepieniężnymi¹¹. Kapitalizacja sprowadza się do przeksięgowania po stronie pasywów pozycji, które wcześniej występowały jako kapitał zapasowy lub kapitały rezerwowe na pozycję kapitału zakładowego, bez przyrostu aktywów (bo podwyższeniu kapitału nie towarzyszy zarazem pokrycie przez akcjonariuszy nowo wyemitowanych akcji). Uczestnikami podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki mogą być wyłącznie jej dotychczasowi akcjonariusze¹². Przesunięcie środków z kapitału zapasowego do kapitału zakładowego jest jednym ze sposobów jego podwyższenia i nie wymaga uzasadnienia. W praktyce podwyższenie kapitału zakładowego spółki sprowadza się do przeksięgowania po stronie pasywów pozycji, które wcześniej znajdowały się w kapitale zapasowym na pozycję kapitału zakładowego, ale bez przyrostu aktywów. Jest to czynność faktyczna, skutkująca przysporzeniem po stronie akcjonariuszy, bowiem po stronie akcjonariuszy (…) zwiększa się nieodpłatnie nominalną wartość akcji¹³.

Z wyrażonej w art. 442 § 1 k.s.h. zasady, według której walne zgromadzenie może podwyższyć kapitał zakładowy, przeznaczając na ten cel środki z innych kapitałów własnych spółki wskazanych w tym przepisie, wynika m.in., że:

1) dokonanie podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki nie wymaga upoważnienia zawartego w statucie¹⁴;

2) statut nie może wyłączyć kompetencji walnego zgromadzenia do podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki (por. art. 304 § 3 k.s.h.); ograniczenie możliwości dokonywania takiego podwyższenia może natomiast polegać na wprowadzeniu do statutu szczególnych wymogów dotyczących kwalifikowanej większości głosów, wymaganej dla podjęcia uchwały w tej sprawie, nie ma bowiem przeszkód, by ustalono dla takiej uchwały dalej idące wymogi dotyczące większości głosów niż dla uchwały dotyczącej podwyższenia kapitału zakładowego pokrywanego wkładami (por. art. 415 § 5 k.s.h.)¹⁵;

3) statut nie może przewidywać, że omawiane podwyższenie kapitału zakładowego będzie następować „automatycznie”, tj. bez konieczności podejmowania przez walne zgromadzenie uchwały w tej sprawie (np. „automatyczne” przeniesienie części środków z kapitału zapasowego na kapitał zakładowy po uzyskaniu określonego poziomu kapitału zapasowego)¹⁶;

4) statut nie może przyznać zarządowi kompetencji do podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki (zasadę tę potwierdza dodatkowoart. 444 § 5 k.s.h.)¹⁷.

Statut nie może wyłączyć też zasady, że akcje emitowane w ramach podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki przypadają akcjonariuszom proporcjonalnie do ich udziałów w dotychczasowym kapitale zakładowym (art. 443 § 1 k.s.h.)¹⁸. Regulacja art. 442 i 443 k.s.h. ma charakter wyczerpujący i w związku z tym, zgodnie z art. 304 § 4 k.s.h., statut nie może wprowadzać dodatkowych (uzupełniających) regulacji dotyczących podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki¹⁹.

3. Cele podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki

Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki może mieć na celu silniejsze związanie środków spółki, polegające na ograniczeniu możliwości przeznaczenia środków z kapitałów własnych spółki do podziału między akcjonariuszy²⁰. Wynika to z tego, że:

1) środki przeniesione do kapitału zakładowego będą mogły być wypłacone akcjonariuszom tylko w przypadku obniżenia tego kapitału, a więc po zastosowaniu procedur wymaganych dla tego obniżenia (art. 455-458 k.s.h.) albo w przypadku rozwiązania spółki²¹;

2) środki przekazane na kapitał zakładowy nie będą mogły być przeznaczone na pokrycie straty, ewentualna strata będzie więc musiała być pokryta z innych kapitałów własnych, a w przypadku braku pokrycia straty zmniejszeniu ulegnie kwota, która może być przeznaczona do podziału między akcjonariuszy (art. 348 § 1 k.s.h.)²²;

3) zwiększenie kwoty kapitału zakładowego powoduje zwiększenie wymaganego poziomu kapitału zapasowego, którego osiągnięcie zwalnia z obowiązku dokonywania odpisów z zysku na kapitał zapasowy (art. 396 § 1 k.s.h.)²³.

Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki może więc być w praktyce wykorzystywane jako narzędzie faktycznie ograniczające możliwości walnego zgromadzenia do decydowania o przeznaczeniu środków spółki do podziału²⁴. Celem podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki może być także zwiększenie płynności akcji spółki. Taki efekt może być pożądany w tych spółkach, w których z uwagi na wysoką cenę akcji obrót nimi jest utrudniony. Podwyższenie to, jeżeli dokonywane jest w drodze emisji nowych akcji, powoduje podobne skutki do podziału (tzw. splitu) akcji, prowadząc do obniżenia ceny jednostkowej akcji oraz zwiększenia płynności akcji. Zwiększenie płynności akcji może z kolei prowadzić do wzrostu ceny pakietu akcji posiadanych przez danego akcjonariusza²⁵.

Kolejnym celem podwyższenia kapitału zakładowego ze środków własnych może być wzmocnienie sytuacji akcjonariuszy, którzy dzięki temu będą posiadać większą liczbę lub akcje większej wartości. Tego typu transakcje mają też na celu zwiększenie wiarygodności kredytowej. „Papierowe” podwyższenie kapitału zakładowego może też prowadzić do wyrównania proporcji między wartością nominalną a rzeczywistym majątkiem spółki²⁶. Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki może nastąpić przez emisję nowych akcji, tzw. gratisowych, lub przez podwyższenie wartości nominalnej akcji dotychczasowych; uprawnionymi do objęcia są wyłącznie dotychczasowi akcjonariusze (zob. R. Czerniawski, Kodeks spółek handlowych, Warszawa 2004, s. 630-632; por. też M. Litwińska-Werner, Kodeks spółek handlowych, 2002, s. 941)²⁷.

4. Rodzaje kapitałów, które mogą zostać wykorzystane na podwyższenie kapitału zakładowego

W celu podwyższenia kapitału zakładowego mogą być użyte dwa rodzaje kapitałów rezerwowych, których środki pochodzą z zysku. Po pierwsze, o użyciu środków z zysku zgromadzonych w kapitale rezerwowym na podwyższenie kapitału zakładowego – zgodnie z art. 442 § 1 k.s.h. – decyduje możliwość ich przeznaczenia na ten właśnie cel. Po drugie, podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki może być sfinansowane także ze środków z kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, które zgodnie ze statutem nie podlegają podziałowi między akcjonariuszy (art. 442 § 1 k.s.h.)²⁸. Nie wydaje się jednak, aby dla wyłączenia takiej możliwości konieczne było, żeby statut lub ustawa wyraźnie stwierdzały, że kapitały te nie mogą być użyte w tym celu. Z ustawowym lub statutowym zakazem przeznaczenia tych kapitałów na podwyższenie kapitału zakładowego będziemy mieli do czynienia także wtedy, gdy według ustawy lub statutu dany kapitał rezerwowy jest przeznaczony wyłącznie na inne cele (np. na wypłatę dywidendy)²⁹. Z tego też względu, jeśli środki znajdujące się w kapitałach rezerwowych mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy, możliwość ich wykorzystania na podwyższenie kapitału zakładowego jest wykluczona³⁰.

Źródłem środków dla podwyższenia kapitału zakładowego mogą być ponadto kapitały rezerwowe, utworzone w przypadku określonym w art. 457 § 2 k.s.h. Są to kapitały, które powstają z kwot pochodzących z obniżenia kapitału zakładowego. Wprawdzie art. 457 § 2 k.s.h. stanowi, że kapitały te mogą być wykorzystane jedynie na pokrycie strat, to jednak art. 442 § 2 k.s.h. wyraźnie wskazuje na możliwość przeznaczenia ich na podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki³¹.

Natomiast kwestia możliwości wykorzystania całego kapitału zapasowego na podwyższenie kapitału zakładowego jest różnie rozstrzygana w piśmiennictwie. Przykładowo Adam Opalski twierdzi, że na podwyższenie kapitału zakładowego można przeznaczyć całość kapitału zapasowego, a więc także tę jego część, która zgodnie z art. 396 § 5 k.s.h. może być przeznaczona wyłącznie na pokrycie straty.

Skoro bowiem w odniesieniu do kapitału rezerwowego tworzonego zgodnie z art. 457 § 2 k.s.h. przepis art. 442 § 1 k.s.h. stanowi lex specialis w stosunku do art. 457 § 2 k.s.h. (formułującego zasadę, według której ten kapitał rezerwowy może być wykorzystany wyłącznie na pokrycie straty) to należałoby konsekwentnie przyjmować, że jest on także lex specialis w stosunku do art. 396 § 5 k.s.h. Za taką wykładnią przemawiają również względy natury funkcjonalnej. Ratio art. 396 § 5 k.s.h. jest wyłączenie możliwości przeznaczenia wskazanej w tym przepisie części kapitału zapasowego na wypłaty dla akcjonariuszy, a cel ten będzie zrealizowany także wtedy, gdy ta część kapitału zapasowego zostanie przeznaczona na sfinansowanie podwyższenia kapitału zakładowego³².

Z tezą tą zgadza się Radosław Potrzeszcz, który twierdzi, że kapitał zapasowy może być użyty w całości w celu podwyższenia kapitału, także w części stanowiącej minimum przewidziane w art. 396 § 1 i 5 k.s.h. Zdaniem tego komentatora kapitał zapasowy został celowo wymieniony na końcu przepisu § 1 w art. 442 k.s.h. po spójniku „oraz”, a wymóg z art. 396 § 5 k.s.h. nie ma tu zastosowania, gdyż zawsze aktualizuje się on niejako przy podwyższeniu kapitału zakładowego, a skoro minimum to służy do pokrywania strat, to nie może ulegać wątpliwości, że umieszczenie tej części w kapitale zakładowym nie stanowi (poza wymogami powzięcia uchwały) zasadniczej różnicy przy późniejszym pokrywaniu strat, gdy wziąć pod uwagę treść art. 457 § 1 pkt 2 k.s.h. Poza tym swoisty „bufor” ograniczający zapędy spółki w konwersji kapitałów stanowi zdanie drugie komentowanego paragrafu³³.

Przeciwko takiej interpretacji występuje m.in. Maciej Goszczyk, wskazując na potrzebę ochrony interesów akcjonariuszy mniejszościowych przed ograniczeniem możliwości przeznaczenia środków kapitałów własnych na wypłatę dywidendy. Wprawdzie część kapitału zapasowego, o której mowa w art. 396 § 5 k.s.h. in fine, nie może być przeznaczona na wypłatę dywidendy, jednakże przekazanie tych środków na podwyższenie kapitału zakładowego może zmniejszać zdolność spółki do wypłaty dywidendy, gdyż w wyniku tej operacji zwiększa się zakres obowiązku dokonywania odpisów z zysku na kapitał zapasowy (art. 396 § 1 k.s.h.), a ponadto ewentualne straty bilansowe, które zmniejszają kwotę podlegającą podziałowi (art. 348 § 1 k.s.h.) będą musiały być pokrywane z innych źródeł. Nie powinien to być jednak argument przesądzający, skoro negatywnie na możliwość wypłaty dywidendy wpływa także akceptowane przez ustawodawcę przeznaczenie na podwyższenie kapitału zakładowego środków z kapitału rezerwowego tworzonego zgodnie z art. 457 § 2 k.s.h. (również po dokonaniu takiej operacji ewentualne straty będą musiały być pokrywane z innych źródeł) oraz pochodzących z zysku środków z pozostałej części kapitału zapasowego. Wydaje się więc, że ochrona akcjonariuszy mniejszościowych przed definitywnym wyłączeniem określonych środków do podziału między akcjonariuszy sprowadza się, na gruncie art. 442 § 1 k.s.h., do wyłączenia możliwości przeznaczenia na podwyższenie kapitału zakładowego zysku za dany rok obrotowy oraz niepodzielonych zysków z lat ubiegłych oraz do ograniczenia możliwości użycia w tym celu środków z kapitałów rezerwowych, wymienionych w tym przepisie przed sformułowaniem „w tym także”, a więc pochodzących z zysku kapitałów rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy i w tym ostatnim przypadku polega na tym, że ich przeznaczenie na inny cel, w szczególności na wypłatę dywidendy, wyłącza możliwość ich użycia na sfinansowanie podwyższenia kapitału zakładowego, chyba że regulacje dotyczące tych kapitałów dopuszczają możliwość ich przeznaczenia także na podwyższenie kapitału zakładowego³⁴.

Pogląd ten podziela Iwona B. Mika, która wskazuje, że część kapitału zapasowego, jaka odpowiada 1/3 kapitału zakładowego, może być użyta – jak stanowi art. 396 § 5 k.s.h. – jedynie na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym. Treść tego przepisu nie pozostawia wątpliwości, że swobodnie można dysponować tylko tą częścią kapitału zapasowego, która nie jest przeznaczona wyłącznie na pokrywanie strat³⁵. Również Mateusz Rodzynkiewicz twierdzi, że część kapitału zapasowego w wysokości jednej trzeciej kapitału zakładowego może być użyta jedynie na pokrycie straty (zgodnie z art. 396 § 5 k.s.h.)³⁶.

Podsumowując ten wątek rozważań należy skłonić się ku temu, że część kapitału zakładowego w wysokości równej 1/3 kapitału zakładowego nie może zostać użyta na podwyższenie kapitału zakładowego, a wniosek ten należy wysnuć z art. 396 § 5 k.s.h., który stanowi, że środki te mogą zostać użyte jedynie na pokrycie straty.

Oprócz tego, że zgodnie z art. 442 § 1 k.s.h. muszą istnieć środki w kapitałach rezerwowych lub kapitale zapasowym, które mogą być wykorzystane na podwyższenie kapitału zakładowego, § 2 tego samego przepisu wymaga dodatkowo, aby zatwierdzone sprawozdanie finansowe za miniony rok obrotowy wykazywało zysk, a sprawozdanie z badania nie zawierało istotnych zastrzeżeń co do sytuacji finansowej spółki. Nie jest zatem możliwe podjęcie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków własnych przed powzięciem uchwały zatwierdzającej sprawozdanie finansowe za ubiegły rok obrotowy³⁷.

5. Osiągnięcie zysku jako jeden z wymogów dokonania podwyższenia kapitału zakładowego i alokacja zysku z bieżącego roku finansowego

Wysokość osiągniętego zysku nie wpływa na możliwość dokonania podwyższenia kapitału zakładowego. Artykuł 442 § 2 k.s.h. wymaga jedynie wypracowania przez spółkę zysku i nie wskazuje minimalnej jego kwoty, od której miałaby zależeć ta możliwość. W sytuacji, gdy spółka posiada zysk za miniony rok obrotowy, przeszkodę w dokonaniu podwyższenia kapitału zakładowego mogą jednak stanowić zastrzeżenia w sprawozdaniu z badania wykonanego przez firmę audytorską co do stanu finansowego spółki, które muszą być istotne. Brak tych zastrzeżeń lub nieistotny ich charakter umożliwia walnemu zgromadzeniu podjęcie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki. To, czy spółka będzie mogła w tym przypadku podwyższyć kapitał zakładowy ze środków własnych, zależeć będzie od opinii biegłego przeprowadzającego badanie. Iwona B. Mika postuluje, by za istotne przyjmować tylko te zastrzeżenia, które sam biegły rewident uznał za takie w treści sprawozdania z badania (art. 83 ustawy z 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym, t.j. Dz.U. 2019 poz. 1421)³⁸. Podobnie twierdzi Andrzej Kidyba, który wskazuje, że sprawozdanie z badania sytuacji finansowej spółki sporządzone przez firmę audytorską nie może zawierać istotnych zastrzeżeń. Nie chodzi więc o jakiekolwiek zastrzeżenia, ale takie, które w ocenie przeprowadzającego badanie mogą sygnalizować niepożądane podjęcie uchwały³⁹. Nie mają znaczenia istotne zastrzeżenia, które nie dotyczą sytuacji finansowej spółki⁴⁰.

Z powyższą tezą nie zgadza się Maciej Goszczyk, który postuluje, by za istotne zastrzeżenia przyjmować nie tylko te wyraźnie uznane przez biegłego za istotne. Zdaniem tego komentatora sam fakt, że biegły nie wskazał, iż jego zastrzeżenia są istotne, nie oznacza automatycznie, że nie mogą być one uznane za istotne w rozumieniu przepisu art. 442 k.s.h.⁴¹.

Walne zgromadzenie przed podjęciem decyzji w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego ze środków własnych powinno posiadać aktualne informacje na temat sytuacji finansowej spółki. Dlatego też, jeżeli ostatnie sprawozdanie finansowe zostało sporządzone na dzień bilansowy przypadający co najmniej na 6 miesięcy od dnia walnego zgromadzenia, w trakcie którego ma być powzięta uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki, to musi być sporządzony nowy bilans, rachunek zysków i strat wraz z informacją dodatkową, a następnie dokumenty te powinny być zbadane przez firmę audytorską wybraną do badania sprawozdania finansowego spółki albo firmę audytorską wybraną przez radę nadzorczą (art. 442 § 2 k.s.h.)⁴².

W przypadku jednak, gdy ostatnie sprawozdanie finansowe zostało sporządzone na dzień bilansowy przypadający co najmniej na sześć miesięcy od dnia walnego zgromadzenia, na którym przewiduje się powzięcie takiej uchwały (a zatem jeśli okres pomiędzy dniem bilansowym, na jaki sporządzone zostało ostatnie sprawozdanie finansowe spółki, a dniem, na który zwołane zostało walne zgromadzenie, na jakim ma zostać podjęta uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki, jest równy lub dłuższy niż sześć miesięcy), konieczne jest sporządzenie i zbadanie przez firmę audytorską (wybraną do badania sprawozdania finansowego spółki albo inną wybraną przez radę nadzorczą) nowego bilansu oraz rachunku zysków i strat wraz z informacją dodatkową. Nie jest to więc pełne sprawozdanie, jako że nie obejmuje ono zestawienia zmian w kapitale własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych. Okres, za który sporządzane jest nowe, „ograniczone”, sprawozdanie, rozpoczyna się w pierwszym dniu roku obrotowego, w którym ma zostać podjęta uchwała o podwyższeniu kapitału za środków spółki. Z art. 442 § 2 k.s.h. nie wynika natomiast, na jaki dzień ma być sporządzone to dodatkowe sprawozdanie. W doktrynie przyjmuje się, że data ta powinna być możliwie bliska tej, w której ma być podjęta uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki (zob. m.in. Andrzej Kidyba, Kodeks..., t. II, 2019, s. 909, który podkreśla, że celem omawianego rozwiązania jest to, aby można było należycie ocenić sytuację spółki, dlatego też sprawozdanie powinno być stosunkowo „świeże”). Nowe sprawozdanie przedstawiane jest na walnym zgromadzeniu zwołanym w celu podjęcia tej uchwały. Dla możliwości podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału ze środków spółki nie ma natomiast znaczenia, czy to dodatkowe sprawozdanie wykazuje zysk i czy biegły rewident, który je zbadał, sformułował wstosunku do niego istotne zastrzeżenia⁴³.

6. Przyznawanie akcji pochodzących z podwyższenia kapitału zakładowego

Akcje pochodzące z podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki rozdzielane są pomiędzy akcjonariuszy na podstawie uchwały walnego zgromadzenia. Akcje te nie są przez nich obejmowane, więc akcjonariusze nie składają oświadczeń woli o ich objęciu. Tak stanowi art. 442 § 3 k.s.h. Wyjątkiem jest przypadek, gdy akcjonariusze w zamian za dopłaty obejmują akcje w sytuacji, w której miały im przypaść części ułamkowe akcji (art. 443 § 2 k.s.h.). Wówczas objęcie akcji przez akcjonariuszy jest wymagane⁴⁴.

Wątpliwości interpretacyjne budzi sformułowanie ostatniego zdania art. 442 § 1 k.s.h., które może sugerować, że przy ustalaniu maksymalnej kwoty kapitałów własnych, jaka może być przeznaczona na podwyższenie kapitału zakładowego, wartość akcji własnych i kwota niepokrytych strat powinna pomniejszać jedynie te kwoty kapitałów własnych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy⁴⁵.

Prowadziłoby to np. do wniosku, że w sytuacji, gdy spośród kapitałów, które zgodnie z art. 442 § 1 k.s.h. mogą być przeznaczone na podwyższenie kapitału zakładowego, spółka posiada jedynie takie, które nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy (a więc np. kapitał utworzony z obniżenia kapitału zakładowego), fakt wykazania w bilansie niepokrytych strat i akcji własnych w ogóle nie wpływa na wysokość kwoty, która może być przekazana z kapitałów rezerwowych na kapitał zakładowy. W skrajnych przypadkach podwyższenie kapitału ze środków spółki byłoby więc możliwe także wtedy, gdy wartość innych niż kapitał zakładowy kapitałów własnych spółki jest ujemna. Wniosku takiego nie można zaakceptować ze względów celowościowych, gdyż omawiany przepis powinien przeciwdziałać czynnościom takiej pozornej kapitalizacji⁴⁶. Zawarty w omawianym przepisie zwrot „które mogą być przeznaczone do podziału” należy natomiast interpretować w ten sposób, że w przepisie tym nie chodzi o podział między akcjonariuszy polegający na wypłacie dywidendy, ale o podział dokonywany w sposób, o którym mowa w art. 442 § 1 k.s.h., czyli podział tych kwot polegający na ich przekazaniu na pokrycie akcji gratisowych, które przypadną akcjonariuszom⁴⁷.

Wątpliwości może budzić także kwestia, czy w art. 442 § 2 k.s.h. chodzi wyłącznie o zysk osiągnięty w roku obrotowym, za który zostało sporządzone sprawozdanie (w takim przypadku omawiany w tym miejscu warunek podjęcia uchwały byłby spełniony także wtedy, gdyby sprawozdanie to wykazywało zysk za ten rok obrotowy i niepokryte straty za lata ubiegłe i gdyby kwota tych strat przewyższała wspomniany zysk), czy też o zysk rozumiany jako nadwyżka wykazanych w sprawozdaniu zysków (tj. zysku za ten rok obrotowy i niepodzielonych zysków za lata poprzednie) nad niepokrytymi stratami (w takim przypadku uchwałę można by podjąć także wtedy, gdyby sprawozdanie wykazywało, że spółka nie osiągnęła zysku za dany rok obrotowy, jeżeli tylko suma niepodzielonych i nieprzekazanych do kapitałów rezerwowych zysków za lata ubiegłe przekraczała kwotę niepokrytych strat). Należy przyjąć, że w przepisie chodzi wyłącznie o zysk za ostatni rok obrotowy, tj. ten rok, którego dotyczy sprawozdanie⁴⁸. Gdyby bowiem miało być inaczej, to spółki będące w takiej samej sytuacji finansowej, które w poprzednich latach obrotowych osiągnęły zyski, lecz nie uzyskały zysku za ostatni rok obrotowy, byłyby traktowane różnie, w zależności od tego, czy i jaką kwotę zysku przekazały na kapitały rezerwowe (w spółkach, które nie przekazały zysku na kapitały rezerwowe mogłaby powstać nadwyżka nierozdysponowanych zysków nad stratami, umożliwiająca im podwyższenie kapitału ze środków spółki, natomiast współkach, które przynajmniej częściowo przeniosły te zyski do kapitałów rezerwowych, kwota straty mogłaby przewyższać kwotę zysków pozostałą po przeniesieniu zysków do tych kapitałów).

Ponadto fakt, że spółka posiada niepokryte straty, jest zgodnie z art. 442 § 1 uwzględniany przy ustalaniu kwoty kapitałów rezerwowych, która może być przekazana na podwyższenie kapitału zakładowego. Ogólna sytuacja finansowa spółki jest więc do pewnego stopnia brana pod uwagę przy ustalaniu wysokości tej kwoty i w niektórych przypadkach istnienie niepokrytych strat może, na podstawie art. 442 § 1 k.s.h., wyłączyć możliwość podwyższenia kapitału ze środków spółki (jeżeli kwota niepokrytych strat i wartość akcji własnych w sumie przewyższają kwotę kapitałów rezerwowych, które mogą być użyte na ten cel). Ustanowienie w art. 442 § 2 wymogu, by ostatnie zatwierdzone sprawozdanie finansowe wykazywało zysk, ma więc na celu wyłączenie możliwości dokonywania kapitalizacji rezerw przez spółki, które aktualnie nie mają zdolności do generowania zysku, a nie uzależnienie tej możliwości od tego, czy kwota niepodzielonych i nieprzekazanych do kapitałów rezerwowych zysków przekracza kwotę niepokrytych strat⁴⁹. Nie jest przeszkodą dla podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki fakt, że zysk wykazany wsprawozdaniu finansowym za poprzedni rok obrotowy został przekazany przez walne zgromadzenie zatwierdzające to sprawozdanie do podziału między akcjonariuszy^50. Artykuł 442 § 2 k.s.h. wymaga bowiem jedynie, by sprawozdanie to wykazywało zysk, a nie wymaga, by zysk ten był pozostawiony w spółce⁵¹.

Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki może nastąpić w drodze emisji nowych akcji lub poprzez zwiększenie wartości nominalnej dotychczasowych akcji (art. 431 § 1 k.s.h.). Ten drugi sposób może być w praktyce prostszy, zwłaszcza w sytuacji, gdy akcjonariat spółki jest rozproszony. Pozwala bowiem na uniknięcie praktycznych problemów powodowanych tym, że ze względu na stosunek kwoty podwyższenia kapitału zakładowego do dotychczasowej kwoty tego kapitału przy emisji nowych akcji akcjonariuszom mogłyby przypaść ułamkowe części akcji. Ponadto unika się problemów, które mogą powstawać w związku z koniecznością sporządzenia spisu nabywców nowych akcji. W przypadku dokonania podwyższenia kapitału w drodze zwiększenia wartości nominalnej dotychczasowych akcji powstaje jednak konieczność aktualizacji lub wymiany dotychczasowych dokumentów akcyjnych (na co wskazuje art. 443 § 4 k.s.h.)⁵². Możliwe jest jednoczesne (także na podstawie jednej uchwały) zastosowanie obu sposobów podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki⁵³. Dopuszczalne jest też przeprowadzenie na podstawie tej samej uchwały walnego zgromadzenia podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki i podwyższenia kapitału w drodze emisji nowych akcji pokrywanych wkładami (tzn. akcji, które nie są nawet w części gratisowe)⁵⁴.

Przeprowadzenie emisji akcji gratisowych w spółkach, w których wyemitowano akcje na okaziciela, może okazać się w praktyce dosyć kłopotliwe. Nowe akcje nie wymagają bowiem objęcia, tylko są „przydzielane” akcjonariuszom. To zaś oznacza przede wszystkim, że zbędne są zapisy, nie dojdzie zatem do związanej z nimi identyfikacji osób, którym przydziela się akcje. Zgodnie z art. 441 § 2 pkt 3 k.s.h. do wniosku o wpis podwyższenia należy dołączyć „spis nabywców nowych akcji”, którego brak stanowi przeszkodę do zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego. Odpowiednie zastosowanie art. 434 k.s.h. umożliwia dokonanie odpowiedniego ogłoszenia, a następnie przydzielenie akcji posiadaczom akcji na okaziciela z jednoczesnym sporządzeniem spisu nabywców⁵⁵.

W przypadku emisji gratisowej w spółce publicznej trudność tę da się pokonać dzięki wykorzystaniu baz danych systemu depozytowego i domów maklerskich, co umożliwia identyfikację akcjonariatu okazicielskiego według stanu na dzień przydziału akcji gratisowych, na wzór procedur stosowanych w przypadku „rozdzielania” akcji w związku z realizacją prawa poboru czy też procedur stosowanych przy dystrybucji dywidendy przypadającej na akcje okazicielskie. Jeżeli natomiast chodzi o spółki niepubliczne, to niewystarczające może się okazać dokonanie ogłoszenia według odpowiednio zastosowanego art. 434 k.s.h., jak to postuluje Wojciech Popiołek, gdyż, mimo ogłoszenia, akcjonariusz może się przecież i tak nie zgłosić (co uniemożliwi jego identyfikację), a taki brak zgłoszenia się akcjonariusza w terminie wskazanym w ogłoszeniu nie oznacza, że utracił on prawo do akcji gratisowych – ma on je cały czas (z pewnością nie stosuje się art. 434 § 2 pkt 8 k.s.h.)⁵⁶.

Ponadto podnosi się w doktrynie, że do emisji akcji gratisowych nie stosuje się w ogóle przepisów o prawie poboru. W każdym razie, jeżeli nie da się zidentyfikować wszystkich akcjonariuszy, którym przypadają akcje gratisowe, a zbliża się już termin końcowy, w którym podwyższenie kapitału zakładowego musi być zgłoszone do rejestru (zob. art. 431 § 4 k.s.h.), zarząd powinien przedłożyć sądowi rejestrowemu spis nabywców akcji gratisowych, choćby niepełny, z ewentualnym wyjaśnieniem przyczyn takiego stanu rzeczy, a sąd rejestrowy nie może wówczas odmówić zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego, gdyż jest to przypadek, do którego można zastosować art. 317 § 2 w zw. z art. 431 § 7 k.s.h.⁵⁷.

Oczywiste jest to, że akcje gratisowe mogą być emitowane wyłącznie wg wartości nominalnej, nie jest zaś możliwa emisja akcji gratisowych po cenie emisyjnej wyższej od wartości nominalnej, skoro agio emisyjne zgodnie z art. 396 § 2 k.s.h. przelewa się do kapitału zapasowego, a więc tak skonstruowana emisja gratisowa oznaczałaby przekazanie części środków z kapitałów rezerwowych bądź zapasowego na kapitał zapasowy (agio), a nie na zakładowy, co byłoby sprzeczne z definicją podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki, a w przypadku, gdy źródłem finansowania emisji gratisowej jest kapitał zapasowy, operacja taka stanowiłaby w zakresie agio wewnętrzną sprzeczność, tzn. przekazanie środków z kapitału zapasowego na kapitał zapasowy⁵⁸.

Sporne jest, czy akcjonariusz może się zrzec uprawnienia do przysługujących mu akcji gratisowych. Możliwość taką odrzuca Wojciech Popiołek [w:] J. Strzępka, Kodeks spółek handlowych, 2003, s. 1281), natomiast dopuszcza Andrzej Kidyba [w:] A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych, t. 2, s. 743), zauważając, że akcjonariusz może się zrzec przysługujących mu akcji gratisowych ze względu na podatek dochodowy, jaki by go dotyczył z tytułu otrzymania akcji gratisowych⁵⁹. Dopuszczalność zrzeczenia się akcji gratisowych można by wywodzić z treści art. 443 § 1 k.s.h., który stanowi o uprawnieniu akcjonariuszy (akcje „przysługują” akcjonariuszom), a nie o obowiązku pobrania akcji gratisowych. W każdym razie, jeśliby dopuścić prawo do zrzeczenia się akcji gratisowych, to oczywiście dotyczy ono tylko akcjonariusza zrzekającego się, a nie jego następcy. Jeżeli więc dany akcjonariusz nie pobrał akcji gratisowych (nie przydzielono mu ich na skutek oświadczenia o zrzeczeniu się), a następnie zbył dotychczas posiadane akcje, to ich nabywca powinien otrzymać odpowiednią liczbę akcji gratisowych. Należy także zauważyć, że zrzeczenie się akcji gratisowych przez akcjonariusza nie wpływa na pomniejszenie zobowiązania spółki jako płatnika podatku dochodowego, gdyż spółka płaci go od całego wolumenu wyemitowanych akcji gratisowych. Natomiast jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki przybiera formę podwyższenia wartości nominalnej wszystkich dotychczas wyemitowanych akcji (gdzie obowiązek podatkowy jest taki sam jak przy emisji akcji gratisowych), to nie może być mowy o prawie do zrzeczenia się przez akcjonariusza uczestniczenia w takim podwyższeniu kapitału zakładowego, skoro wszystkie akcje muszą mieć tę samą wartość nominalną (tak: art. 302 k.s.h.)⁶⁰.

Akcjonariusze nie mogą domagać się od spółki w miejsce wydania akcji gratisowych wypłaty odpowiednich kwot (tak: W. Popiołek [w:] J. Strzępka, Kodeks spółek handlowych, 2003, s. 1281). Podobnie nie jest dopuszczalne zawarcie między spółką a akcjonariuszem porozumienia o tzw. świadczeniu w miejsce wykonania, o którym mowa w art. 453 k.c., tj., że w miejsce akcji gratisowych akcjonariusz otrzyma określoną kwotę. Spółka może natomiast nabyć od akcjonariusza akcje gratisowe (tak jak i inne akcje) w celu ich umorzenia, chociaż jest to rozwiązanie podatkowo nieefektywne⁶¹.

Na zakończenie warto wskazać, jakie są skutki naruszenia art. 442 k.s.h. Uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego ze środków spółki podjęta bez zachowania wymogów wynikających z art. 442 § 2 jest sprzeczna z ustawą i podlega zaskarżeniu na podstawie art. 425 k.s.h. (tak: S. Sołtysiński, T. Sójka [w]: Kodeks spółek handlowych. Tom III. Spółka akcyjna…, op. cit., s. 1687; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz…, op. cit., s. 970; W. Popiołek [w:] J. Strzępka, Komentarz k.s.h., 2013, s. 1055; odmiennie Artur Nowacki, według którego uchybienie wymogom wynikającym z art. 442 § 2 k.s.h. stanowi naruszenie proceduralne i jako takie może być podstawą nieważności uchwały, jedynie wtedy, gdy miało ono wpływ na jej treść – A. Nowacki, Wysokość podwyższenia kapitału zakładowego przez zarząd, 2009, s. 9 i 10). Sąd rejestrowy może odmówić wpisania do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego, którego podstawą miałaby być taka uchwała⁶².

7. Podsumowanie

Problematyka podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki budzi wiele wątpliwości na tle praktycznego stosowania tej instytucji. Dopiero doktryna doprecyzowała, jakie fundusze mogą zostać wykorzystane do podwyższenia kapitału zakładowego, bowiem literalne brzmienie przepisu art. 442 § 1 k.s.h. nadal sugeruje, że mogą to być tylko kapitały utworzone z zysku. Co więcej, spory w doktrynie wywołuje kwestia wykorzystania kapitału zapasowego, który w spółce akcyjnej powinien wynosić co najmniej równowartość 1/3 kapitału zakładowego. Część komentatorów opowiada się za możliwością „przeksięgowania” całego kapitału zapasowego na kapitał zakładowy, natomiast większość doktryny opowiada się za stanowiskiem, iż zgodnie z art. 396 § 5 k.s.h. równowartość 1/3 kapitału zakładowego może być wykorzystana tylko i wyłącznie na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym. Problematyczne jest również stwierdzenie zawarte w art. 442 § 2 k.s.h., zgodnie z którym sprawozdanie biegłego rewidenta z badania sprawozdania finansowego spółki za poprzedni rok obrotowy nie może zawierać istotnych zastrzeżeń, bowiem przepis ten nie precyzuje, jakie zastrzeżenia są istotne ani kto o tej istotności decyduje. Wreszcie wątpliwości budzi to, czy akcjonariusze mogą zrzec się akcji „gratisowych”, których przyznanie generuje po ich stronie powstanie obowiązku podatkowego. Te i inne wątpliwości dotyczące zagadnienia podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki syntetyzuje niniejszy artykuł.

________________________________________

1 A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, Lex/el. 2020.

2 T.j. Dz.U. 2019 poz. 505.

3 I.B. Mika [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2020.

4 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Tom III B. Spółka akcyjna. Komentarz. Art. 393-490, Warszawa 2016.

5 M. Dumkiewicz, Kodeks spółek handlowych, Komentarz, 2020.

6 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

7 M. Dumkiewicz, Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

8 Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - XX Wydział Gospodarczy z 15 marca 2018 r., sygn. akt XX GC 879/16, Legalis nr 2127398.

9 Ibidem.

10 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

11 S. Sołtysiński, T. Sójka [w:] Kodeks spółek handlowych. Tom III. Spółka akcyjna…, op. cit.

12 W. Popiołek [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015.

13 Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 15 marca 2018 r…., op. cit.

14 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

15 Ibidem.

16 Ibidem.

17 Ibidem.

18 Ibidem.

19 W. Popiołek [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

20 S. Sołtysiński, T. Sójka [w:] Kodeks spółek handlowych. Tom III. Spółka akcyjna. Komentarz do artykułów 301-490, 2013.

21 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit

22 Ibidem.

23 Ibidem.

24 Ibidem.

25 Ibidem.

26 A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 301-633…, op. cit.

27 M. Bieniak [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2020.

28 I.B. Mika [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

29 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

30 I.B. Mika [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

31 Ibidem.

32 A. Opalski [w:] SPP Tom 17b Prawo spółek kapitałowych. System Prawa Prywatnego, 2010.

33 R. Potrzeszcz [w:] R. Potrzeszcz (red.), T. Siemiątkowski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tytuł III. Spółki kapitałowe. Dział II. Spółka akcyjna, 2012.

34 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

35 I.B. Mika [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

36 M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, 2018.

37 I.B. Mika [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

38 Ibidem.

39 A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 301-633…, op. cit.

40 Ibidem.

41 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

42 I.B. Mika [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

43 M. Dumkiewicz, Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

44 I.B. Mika [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

45 S. Sołtysiński, T. Sójka [w:] Kodeks spółek handlowych. Tom III. Spółka akcyjna…, op. cit.

46 A. Opalski [w:] SPP Tom 17b Prawo spółek kapitałowych…, op. cit.

47 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

48 Ibidem.

49 Ibidem.

50 S. Sołtysiński, T. Sójka [w:] Kodeks spółek handlowych. Tom III. Spółka akcyjna…, op. cit.

51 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

52 Ibidem.

53 W. Popiołek [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

54 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

55 W. Popiołek [w:] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit.

56 M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz…, op. cit.

57 Ibidem.

58 Ibidem.

59 Ibidem.

60 Ibidem.

61 Ibidem.

62 M. Goszczyk [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych…, op. cit