Instytucja prawna licencji uregulowana została w art. 67 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: „pr. aut.”). Zgodnie z art. 67 ust. 1 pr. aut. twórca, a więc podmiot któremu zasadniczo przysługują autorskie prawa majątkowe do utworu, może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.
Utwór jako przejaw działalności twórczej człowieka
Jak wynika z przywołanej wyżej treści art. 67 ust. 1 pr. aut. Przedmiotem umowy licencyjnej jest prawo do korzystania z autorskich praw majątkowych do utworu. Wspomniany utwór należy rozumieć jako każdy ustalony w świecie zewnętrznym (wymogu tego nie spełnia utrwalenie wyłącznie w świadomości twórcy) przejaw działalności twórczej człowieka o indywidualnym charakterze. Można wyróżnić w szczególności utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne (w tym filmowe). Z uwagi na wymóg działalności twórczej o indywidualnym charakterze ochroną prawnoautorską nie są objęte natomiast: odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
Zgodnie z art. 17 pr. aut. jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Przywołany przepis odnosi się właśnie do autorskich praw majątkowych, do korzystania z których twórca (lub inny podmiot któremu przysługują autorskie prawa majątkowe) może udzielić licencji. Korzystanie z cudzego utworu bez odpowiedniego tytułu prawnego jest bezprawne i naraża naruszyciela na skierowanie przeciwko niemu na drodze sądowej roszczeń o:
- zaniechania naruszania;
- usunięcia skutków naruszenia;
- naprawienia wyrządzonej szkody:
- na zasadach ogólnych albo
- poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
- wydania uzyskanych w wyniku naruszenia korzyści.
Zawarcie skutecznej umowy licencyjnej jest jednym z podstawowych sposobów legalne na korzystanie z cudzego utworu, a tym samym nienarażanie się na ww. roszczenia.
Pola eksploatacji utworu
Z treści art. 67 ust. 1 pr. aut. wynika, iż modelowo umowa licencyjna winna wskazywać utwór, którego dotyczy, pole eksploatacji na którym licencjobiorca ma być uprawniony do korzystania z utworu oraz miejsce i czas tego korzystania. Wspomniane w tym przepisie pola eksploatacji należy rozumieć jako technologiczne sposoby korzystania z utworu. Zgodnie z art. 50 pr. aut. odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
- w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
- w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Sporny pozostaje skutek niewskazania przez strony w treści umowy licencyjnej pól eksploatacji, na których licencjobiorca ma być uprawniony do korzystania z utworu. Pierwszy z prezentowanych w tym przedmiocie poglądów odwołuje się do literalnej wykładni art. 41 ust. 2 pr. aut., który stanowi, że umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Na kanwie art. 41 ust. 2 pr. aut. (oraz art. 67 ust. 1 pr. aut.) prezentowane jest stanowisko, w myśl którego niewskazanie co najmniej jednego pola eksploatacji skutkuje nieważnością tak umowy licencyjnej jak i umowy rozporządzającej autorskim prawem majątkowym. Dominujące stanowisko przyjmuje natomiast, że w przypadku niewskazania pól eksploatacji w treści umowy licencyjnej, możliwe jest ustalenie treści tych pól poprzez wykładnię (interpretację) postanowień umowy. Pogląd o dopuszczalności wyinterpretowania pól eksploatacji odwołuje się do treści art. 65 Kodeksu cywilnego.
Prawidłowe wskazanie pól eksploatacji, objętych umową licencyjną należy zatem ocenić jako jeden z podstawowych elementów umowy licencyjnej.
Rodzaje umów licencyjnych
Z uwagi na ich zróżnicowanie można wyróżnić różne rodzaje umów licencyjnych. Podstawowy podział umów licencyjnych to podział na umowy wyłączne i niewyłączne (por. art. 67 § 2 pr. aut.), przy czym podział ten ma charakter zupełny. Licencja niewyłączna jest umową, na podstawie której upoważnienia do korzystania z utworu przez licencjobiorcę nie ogranicza prawa licencjodawcy do korzystania z utworu oraz udzielania innych licencji na tym samym polu eksploatacji. Umowa licencyjna wyłączna zawiera natomiast zobowiązanie licencjodawcy, że nie będzie udzielał licencji innym podmiotom na danym polu eksploatacji.
W przypadku umów licencyjnych wyłącznych wyróżnić można dwa podtypy – umowa może bowiem przewidywać, że obok licencjobiorcy również licencjodawca jest uprawniony do korzystania z utworu na danym polu eksploatacji (tzw. sole license). Z drugiej strony licencjodawca może zobowiązać się wobec licencjobiorcy, że sam nie będzie korzystał z utworu z objętym umową zakresie. W takim przypadku licencjobiorca jest jedyną osobą uprawnioną do korzystania z utworu (tzw. exclusive license).
Opisując specyfikę licencji wyłącznych należy wskazać, że w odróżnieniu do licencji niewyłącznych, które mogą zostać zawarte nawet w formie dorozumianej, do ich ważności konieczne jest zawarcie umowy w formie pisemnej.
Umowy licencyjne mogą mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny. Czas trwania umowy zależy od treści samej umowy i w zależności od woli stron może to być czas określony lub nieokreślony.
Zgodnie z art. 67 ust. 4 pr. aut. umowa licencyjna może przewidywać po stronie licencjobiorcy prawo do udzielania przez licencjobiorcę dalszych licencji. Licencje takie określa się mianem sublicencji. W stosunku do umów sublicencji aktualność zachowują przedstawione wcześniej podziały rodzajów umów licencyjnych. Cechą charakterystyczną licencji dalszych jest to, że zawierane są pomiędzy licencjobiorcą z stosunku podstawowego, występującego w roli sublicencjodawcy, a sublicencjobiorcą.
Umowy licencyjne są typowym rozwiązaniem, dzięki któremu osoby trzecie mogą legalnie korzystać z cudzych utworów prawnoautorskich. Z uwagi na fakt, iż wadliwe sformułowanie umowy licencyjnej może wiązać się z negatywnymi skutkami, w tym nawet nieważnością, dla obydwu stron umowy, zalecamy szczegółową analizę przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przed sporządzeniem tekstu umowy.
