Potrącenie (zwane inaczej kompensacją) to umorzenie dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności na skutek oświadczenia woli jednego wierzyciela złożonego drugiemu wierzycielowi. Takie rozwiązanie powoduje, że wierzyciel który skorzystał z instytucji potrącenia, nie ma obowiązku spełnienia swojego świadczenia, pod warunkiem, że wierzytelność potrącana jest niższa od wierzytelności przeciwnej.
Przesłanki dopuszczalności potrącenia wierzytelności
Dopuszczalność potrącenia wierzytelności zależy od wystąpienia kilku przesłanek. Pierwszą z nich jest wzajemność wierzytelności, co oznacza, że dwa podmioty są względem siebie zarówno dłużnikiem, jak i wierzycielem. Kolejną przesłanką jest jednorodzajowość świadczeń.
Umorzone przez potrącenie mogą być wyłącznie wierzytelności uprawniające do świadczeń jednorodzajowych. Mogą to być świadczenia pieniężne, bez względu na to, w jakiej walucie zostały wyrażone, jak również świadczenia, których przedmiotem są rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku. Kolejną przesłanką jest wymagalność roszczenia. Literalne brzmienie przepisu art. 498 § 1 KC daje podstawy do przyjęcia, że obie wierzytelności muszą być wymagalne, aby mogło dojść do potrącenia. Orzecznictwo sądowe przedstawia jednak odmienne stanowisko w tym względzie, zgodnie z którym wymagalna musi być wierzytelność przysługująca podmiotowi, który składa oświadczenie o potrąceniu. Na marginesie należy wskazać, że wierzytelności są wymagalne, gdy upłynie termin przewidziany na ich wykonanie lub – w przypadku roszczeń bezterminowych – niezwłocznie po wezwaniu (art. 455 k.c.). Kolejnym wymogiem jest zaskarżalność roszczenia, co znaczy że przedmiotem potrącenia jest wierzytelność, która może być dochodzona przed sądem lub innym organem państwowym. Niezaskarżalne są roszczenia przedawnione lub wynikające z gry lub zakładu prowadzonych bez zezwolenia właściwego organu. Niemniej – jak stanowi art. 502 KC – przedawniona wierzytelność może być potrącona, jeśli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.
Formalności dotyczące potrącenia
W przypadku wystąpienia łącznie powyższych przesłanek, należy złożyć oświadczenie o potrąceniu drugiej stronie. W oświadczeniu o potrąceniu należy wskazać wierzytelność naszą oraz wierzytelność, z którą dokonujemy potrącenia. Potrącenie staje się skuteczne z chwilą dojścia oświadczenia o potrąceniu do drugiej strony.
Istnieje również możliwość potrącenia wierzytelności w umowie. Potrącenie umowne jest dopuszczalne, gdy spełniony jest wymóg istnienia wzajemnych wierzytelności. Nie muszą natomiast być to wierzytelności jednorodzajowe, wymagalne i zaskarżalne. W ramach potrącenia umownego możliwe jest zarówno umorzenie wierzytelności ze skutkiem ex tunc (z mocą wsteczną), jak i ex nunc (od teraz).
