Kara umowna jako instytucja prawa cywilnego jest dość istotnym oraz jednocześnie złożonym zagadnieniem, szeroko omawianym w doktrynie oraz w orzecznictwie. Można stwierdzić, iż cały czas powstają wątpliwości wymagające często wyjaśnienia przez Sąd Najwyższy. W ostatnim czasie SN wydał kolejny wyrok, który w istotny sposób wpływa na sposób interpretowania oraz konstruowania postanowień dotyczących kary umownej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 2019 r. I CSK 280/18[1] (dalej zwany jako „Wyrok”) zwrócił uwagę na essentialia negotii kary umownej, a w szczególności na sposobie określenia wysokości kary umownej.
Odwołanie się do wysokości wynagrodzenia nie stanowi problemu, jeżeli zostało ono określone w umowie np. ryczałtowo
Oznaczenie kwoty kary umownej
Sąd w Wyroku podkreślił, iż w art. 483 § 1 k.c. wprost jest mowa o zastrzeżeniu kary umownej w "określonej sumie", co prowadzi do wniosku, że w chwili zastrzegania kara ta powinna zostać wyrażona kwotowo, a więc w pieniądzu (nie stanowi bowiem kary umownej zobowiązanie inne niż pieniężne, nawet jeżeli miałoby zostać spełnione przez dłużnika w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania). Oznaczenie kwotowe nie oznacza natomiast, że niezbędne jest określenie wprost kwoty kary umownej – dopuszczalne jest posłużenie się innym miernikiem wysokości, np. ułamkiem wartości rzeczy albo ułamkiem innej sumy (np. wynagrodzenia), jeżeli ustalenie kwoty byłoby tylko czynnością arytmetyczną.
Sąd Najwyższy uznał natomiast, iż ustalanie w przyszłości podstawy naliczania kary umownej nie można uznać za zgodne z art. 483 § 1 k.c. Oznacza to jeżeli strony nie wskazały wprost wysokości kary umownej, to w umowie musi zostać określona w jednoznaczny sposób podstawa do finalnego określenia tej wysokości, możliwa do obliczenia w momencie zawarcia umowy. Istotne jest, aby zarówno strony umowy, jak i następnie sąd rozpoznający sprawę byli w stanie obliczyć wysokość kary umownej.
Zdaniem Sądu Najwyższego postanowienia dotyczące kary umownej powinny być skonstruowane w ten sposób, aby jej wysokość nie musiała wymagać dowodzenia (dotyczy to zarówno całej kary umownej, jak i kary umownej za jednostkę czasu w wypadku zwłoki w spełnieniu świadczenia).
Kara umowa ustalana w oparciu o wysokość wynagrodzenia z tytułu świadczenia
Przykładem obrazującym ww. uwagi Sądu Najwyższego jest określenie wysokości kary umownej, odnoszącej się do wysokości wynagrodzenia. Odwołanie się do wysokości wynagrodzenia nie stanowi problemu, jeżeli zostało ono określone w umowie np. ryczałtowo. Nie jest natomiast możliwe zastrzeżenie kary umownej odnoszące się do wynagrodzenia kosztorysowego, jako że nie jest możliwe ustalenie wysokości wynagrodzenia kosztorysowego w dacie zawarcia umowy, jak również w trakcie trwania robót lub świadczenia innych usług.
[1] LEX nr 2746892a
Autor: Hanna Żołnierkiewicz
Adwokat w Departamencie Prawnym. Od 2017 roku związana z Russell Bedford Dmowski i Wspólnicy Kancelaria Adwokacka Sp.k. Posiada doświadczenie w obsłudze prawnej na rzecz przedsiębiorców w zakresie łączenia, podziału i przekształcenia spółek oraz w zakresie prawa upadłościowego, prawa restrukturyzacyjnego i prawa rynku kapitałowego. Prowadzi bieżącą obsługę spółek prawa handlowego, w tym sporządza dokumentację korporacyjną, zarówno w języku polskim jak i w angielskim. Reprezentuje również klientów przed sądami powszechnymi w sprawach z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego.
