Zawarcie umowy w drodze negocjacji a naruszenie dobrych obyczajów

Każdy z przewidzianych w polskim prawie sposobów zawarcia umowy (oferta i jej przyjęcie, aukcja, przetarg, negocjacje) wymaga złożenia oświadczeń woli przez strony, zgodnie z zasadami ich reprezentacji. W wypadku negocjacji zgodne oświadczenia woli stron umowy obejmują wszystkie istotne elementy będące przedmiotem negocjacji. 

W przypadku odpowiedzialności z art. 72 § 2 KC odszkodowanie nie może być wyprowadzane z umowy, która nie doszła do skutku. Obejmować natomiast powinno wszelkie nakłady poczynione w związku z rokowaniami, choćby nie wiązały się bezpośrednio z samą umową i spodziewaną - a wynikającą z niej - korzyścią

Przesłanki odpowiedzialności

Zgodnie z treścią art. 72 § 1 KC, jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji. Jednocześnie § 2 tego artykułu stanowi, że strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy. 

Przesłanki odpowiedzialności przewidzianej w art. 72 § 2 KC obejmują: rozpoczęcie lub prowadzenie negocjacji z naruszeniem dobrych obyczajów, szkodę oraz związek przyczynowy między wskazanym zachowaniem strony a powstałą szkodą. Odpowiedzialność tę należy zakwalifikować jako odpowiedzialność deliktową, gdyż dopiero zachowanie określone w tym przepisie jest źródłem zobowiązania do naprawienia szkody.

Odszkodowanie z powodu naruszenia dobrych obyczajów w trakcie prowadzenia negocjacji

Odszkodowanie należne na podstawie art. 72 § 2 KC ograniczone jest do ujemnego interesu umowy, gdyż powinno wyrównać szkodę, jaką strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy. Naprawieniu podlega przy tym szkoda stanowiąca normalne następstwo rozpoczęcia lub prowadzenia negocjacji z naruszeniem dobrych obyczajów, obejmująca zarówno rzeczywiste straty, jak i utracone korzyści (art. 361 § 1 i 2 KC). Szkoda obejmować więc będzie np. koszty poniesione w celu prowadzenia negocjacji, ale nie korzyści utracone w związku z tym, że nie została wykonana umowa będąca przedmiotem negocjacji, czy też inna (którą strona mogłaby zawrzeć, gdyby nie podjęła bezskutecznych negocjacji). Odpowiedzialność odszkodowawcza dotyczy rzeczywistych strat, powstałych m. in. w rezultacie poniesienia kosztów na przygotowanie się do negocjacji – a więc kosztów ekspertyz, przeprowadzonych badań i prac naukowych.

Innymi słowy, w przypadku odpowiedzialności z art. 72 § 2 KC odszkodowanie nie może być wyprowadzane z umowy, która nie doszła do skutku. Obejmować natomiast powinno wszelkie nakłady poczynione w związku z rokowaniami, choćby nie wiązały się bezpośrednio z samą umową i spodziewaną - a wynikającą z niej - korzyścią. Odszkodowanie z tytułu ujemnego (negatywnego) interesu umownego powinno więc uwzględniać, co by strona miała, gdyby nie wdawała się w zawieranie umowy, a nie co by miała, gdyby umowa została zrealizowana.

Niemniej jednak należy wskazać, że nawet w przypadku, gdy negocjacje prowadzone są w celu zawarcia umowy, do chwili jej zawarcia żadna ze stron nie jest związana złożonymi oświadczeniami. Dotyczy to również sytuacji, gdy takie oświadczenia zostały potwierdzone przez kontrahenta. Żadna ze stron nie jest zobowiązana do zawarcia negocjowanej umowy. Oświadczenie przez jedną ze stron braku zamiaru zawarcia umowy, mimo uzgodnienia niektórych jej postanowień, może być oceniane jedynie ze względu na art. 72 § 2 KC. Jednakże strona negocjacji w przypadku rezygnacji przez kontrahenta nie będzie miała możliwości zobligowania drugiej strony do zawarcia negocjowanej umowy, niezależnie od stopnia zaawansowania rokowań i wynikających stąd oczekiwań kontrahenta co do zawarcia umowy.