Wiele przepisów polskiego prawa, w tym art. 299 ustawy kodeks spółek handlowych, umożliwia pociągnięcie do odpowiedzialności osób działających w imieniu spółek za jej zobowiązania – tj. zgodnie z wykładnią literalną - członków zarządu. Zgodnie z przytoczonym przepisem członkowie zarządu spółki ponoszą odpowiedzialność w przypadku, w którym egzekucja prowadzona przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Członkowie zarządu mogą uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeśli wykażą, że wniosek o ogłoszenie upadłości spółki został zgłoszony we właściwym czasie albo, że niezgłoszenie wniosku nie nastąpiło z winy członka zarządu.
Nowelizacja, która weszła w życie w 2016 r. w zakresie przepisu art. 21 ustawy prawo upadłościowe, miała na celu wyeliminowanie rozbieżności i wątpliwości, co do odpowiedzialności prokurenta za zobowiązania spółki i ustalenia jednolitego stanowiska w tym zakresie
Z uwagi na zbliżony charakter funkcji prokurenta i członka zarządu w doktrynie pojawiały się głosy, że również prokurent może być zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym czasie, tj. 30 dni od daty wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości.
Nowelizacja, która weszła w życie w 2016 r. w zakresie przepisu art. 21 ustawy prawo upadłościowe, miała na celu wyeliminowanie rozbieżności i wątpliwości, co do odpowiedzialności prokurenta za zobowiązania spółki i ustalenia jednolitego stanowiska w tym zakresie. Ustawodawca zatem skonstruował przepis, tak, aby rozwiać te wątpliwości, i jednoznacznie określić, że nie można rozszerzyć zakresu odpowiedzialności za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości również na osoby pełniące funkcję prokurentów w spółkach.
Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. 2. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.
W konsekwencji powyższego, interpretując art. 21 ustawy prawo upadłościowe, należy wyprowadzać wniosek, że prokurent nie jest odpowiedzialny za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Bowiem zgodnie z literalnym brzmieniem tego przepisu obowiązek zgłoszenia przedmiotowego wniosku spoczywa na osobach, które na podstawie ustawy, umowy lub statutu mają prawo do „prowadzenia spraw dłużnika i jego reprezentowania”, rozumiane kumulatywnie. Prokurent co prawda ma prawo „reprezentować” spółkę, lecz nie ma prawa „prowadzić jej spraw”. Ponadto reprezentacja prokurenta wynika wprost z udzielonej prokury, a nie z ustawy, umowy czy statutu.
Powyższe potwierdza R. Adamus (Prawo upadłościowe. Komentarz do art. 21, 2016, Legalis) „prokurent reprezentuje dłużnika, ale nie prowadzi jego spraw – tym samym nie można go kwalifikować jako podmiotu zobowiązanego do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 21 ust. 2 ustawy prawo upadłościowe”.
Potwierdzenie braku odpowiedzialności prokurenta za zobowiązania spółki znajdziemy także w komentarzu Piotra Zimmermana, który brzmi: również po nowelizacji z 1.1.2016 r., podobnie jak w poprzednim stanie prawnym, do grona osób zobowiązanych do złożenia wniosku, nie należą prokurenci. Powyższy wniosek wynika z wprowadzenia w ust. 1 sformułowania „prowadzenia spraw” obok dotychczasowego odwołania do uprawnienia do reprezentowania. O ile zatem członkowie zarządu mają prawo i do prowadzenia spraw i do reprezentacji, o tyle prokurenci jako uprawnieni do czynności polegających na prowadzeniu przedsiębiorstwa nie mają uprawnienia do jej reprezentowania, a zatem nie jest spełniony wymóg łączny („do prowadzenia spraw” i „do reprezentacji”) (Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. wyd. 4, Warszawa 2016, Legalis)
Dotychczasowe poglądy dominujące w orzecznictwie oraz w literaturze zdają się być aktualne, w tym także orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2013 r., o sygn. V CSK 177/12: „Prokurent nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych działań i złożenia wniosku w odpowiednim terminie (…).”
Zatem brak obowiązku złożenia przez prokurenta wniosku o ogłoszenie upadłości spółki wynika m. in. właśnie z tego, że prokurenci nie mają prawa do prowadzenia spraw spółki, ale jedynie uprawnienie do jej reprezentowania. Ponadto taka interpretacja wynika z założeń do ustawy. Należy pamiętać, że prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, a prokurent swego rodzaju pomocnikiem zarządu i może reprezentować spółkę samodzielnie albo z innym prokurentem czy członkiem zarządu. Uzależnione jest to od rodzaju prokury. Prokurent ma wgląd w sprawy spółki tylko w takim zakresie, w jakim zostanie mu to umożliwione przez zarząd spółki. Ponadto prokurent nie posiada ustawowych gwarancji wglądu w sprawy spółki. W związku z tym zwykle ma wiedzę na temat tylko tego obszaru działalności spółki, którym się zajmuje. Osoba pełniąca taką rolę wręcz nie ma obowiązku zajmowania się wszystkimi sprawami spółki.
W konsekwencji powyższego należy uznać, że prokurent nie jest zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki mocodawcy.
Autor: Nikol Małaszewska-Dąbrowska
Manager w Departamencie Prawnym. Od 2011 roku zajmuje się doradztwem dla wiodących firm z różnych sektorów gospodarki. Wieloletni praktyk, posiada bogate doświadczenie w prowadzeniu kompleksowych projektów z zakresu prawa krajowego i międzynarodowego. Uczestniczy w przeglądach prawnych i podatkowych prowadzonych pod kątem identyfikacji ryzyka. Jest także autorem licznych artykułów o tematyce podatkowej, publikowanych w prasie branżowej.
