languageRU      languageEN      internationalInternational        phoneZadzwoń do nas: 22 276 61 80

Jesteś tutaj:Start/O RB/Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Numer 37 - Doradztwo Prawne i Podatkowe RB Biuletyn/Ewolucja w zakresie odpowiedzialności biegłego sądowego
piątek, 22 październik 2021 08:24

Ewolucja w zakresie odpowiedzialności biegłego sądowego

Dokonując analizy dotychczasowych poglądów doktryny i orzecznictwa, należy uznać, że dopuszczalność pociągnięcia do odpowiedzialności cywilnej biegłego na przestrzeni lat przeszła znaczną ewolucję. Przez długi czas odpowiedzialność biegłych sądowych była wątpliwa, a nawet wykluczona. W szczególności istotne znaczenie miała tu kwestia odpowiedzialności wobec osób trzecich podmiotu zlecającego wykonanie tych czynności, czyli sądu.

 

W zakresie określania przedmiotu odpowiedzialności biegłego sądowego nadal nie zostało wypracowane jednolite stanowisko w doktrynie. W toku zmienianego prawa i przy okazji nowych orzeczeń wciąż ścierają się dwa główne stanowiska – pierwsze oddające odpowiedzialność sądowi, który podejmuje wyrok na podstawie opinii, oraz drugie – obciążające biegłego bezpośrednią odpowiedzialnością w przypadku sporządzenia wadliwej opinii1.

Odpowiedzialność biegłego sądowego pod parasolem kierownictwa

Pierwotne poglądy co do odpowiedzialności biegłego opierały się na tym, że biegły sądowy, realizując swoje czynności, podlega kierownictwu organu procesowego, a ten stosunek podległości ogranicza rolę biegłego do stosowania się do zaleceń i wskazówek sądu. Tym samym do odpowiedzialności biegłego za ewentualne skutki jego błędów miał zastosowanie art. 430 kc: „Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności”2. W konsekwencji odpowiedzialność za czynności biegłego mógł ponosić co najwyżej Skarb Państwa, przy czym wykazanie winy sądu, którego rola ograniczała się przecież do uznania lub nie wiarygodności ekspertyzy zawierającej wiadomości specjalne, pozostawało co najmniej wysoce utrudnione.

Kierownictwo w rozumieniu art. 430 k.c. to sprawowanie ogólnego nadzoru nad działaniami podmiotu i możliwość oddziaływania na niego przez wydawanie wiążących go poleceń. Wykonawca czynności podlega „kierownictwu” zwierzchnika przez cały okres wykonywania czynności, nawet gdy zwierzchnik nie wykonuje aktów kontroli i nadzoru, pozostawiając podwładnemu sporą samodzielność3 . Powszechny był pogląd, że to Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za wszelkie czynności podejmowane przez biegłego w celu wykonania postanowienia sądu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, jak również za wszelkie skutki wykorzystania sporządzonej przez biegłego w tym celu opinii. Błędna decyzja sądu będąca konsekwencją oparcia się o chybioną opinię biegłego sądowego obciąża wyłącznie sąd. K. Łoś zalicza do przesłanek tej odpowiedzialności sądu błędną ocenę dowodu, zły wybór autora opinii (culpa in eligendo), przedłożenie biegłemu niekompletnego materiału, na podstawie którego wydano opinię, nieprawidłowe skompletowanie badanego materiału, brak należytej kontroli, brak powzięcia uzasadnionych wątpliwości co do wiedzy fachowej lub bezstronności biegłego4.

Powyższe poglądy niejako „zabezpieczały” biegłych sądowych przed wniesieniem przeciwko nim pozwów odszkodowawczych za ewentualne szkody poniesione przez strony postępowania na skutek wydania nierzetelnych opinii.

Osobista odpowiedzialność biegłego

Odejście od ww. poglądów można zauważyć w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 czerwca 2008 r., K 50/05 (OTK-A 2008, Nr 5, poz. 79), w którym Trybunał Konstytucyjny, mając na względzie regulacje prawne dotyczące ustanowienia biegłego sądowego, uznał, że biegły odpowiada osobiście za wykonane przez siebie czynności, mimo że do wykonania ich zobowiązał go sąd. Sam fakt, że wydanie opinii zleca sąd, nie oznacza, że on przejmuje odpowiedzialność wobec osób trzecich. Sąd ponosi odpowiedzialność jedynie za własne orzeczenie, wydane na podstawie zebranego w sprawie materiału, obejmującego także wydaną w sprawie opinię. Sąd przeprowadza w sprawie dowód z opinii biegłego w celu uzyskania niezbędnych do jej rozstrzygnięcia wiadomości specjalnych, oparta na specjalistycznej wiedzy opinia – co podkreślono w przytoczonym wyroku – musi więc być w pełni samodzielna. Na samodzielność opinii wyrażającej poglądy biegłego w kwestii stanowiącej jej przedmiot nie ma wpływu okoliczność, że biegły zobowiązany jest stosować się do wskazań sądu, np. co zakresu opinii. To, że biegły sporządza opinię na podstawie materiału zebranego w sprawie, nie może przesądzać o tym, że jest on niesamodzielny.

Tożsame stanowisko w tym przedmiocie przyjął także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 maja 2015 r., (V CSK 479/14) dodatkowo wskazując, że argumentów przemawiających za osobistą odpowiedzialnością biegłego za wydaną w postępowaniu sądowym opinię dostarczają także zawarte w kodeksie karnym i w kodeksie spółek handlowych regulacje dotyczące odpowiedzialności biegłego za sporządzone opinie, tj. art. 233 § 4 kk5 oraz. art. 502 § 1 kk6 i art. 537 § 1 ksh7.

Odpowiedzialność karna i cywilna biegłego sądowego

Odpowiedzialność karną biegłego za przedstawienie mającej stanowić dowód w postępowaniu sądowym fałszywej opinii przewiduje art. 233 § 4 kk. Regulacja ta nieznana przed wejściem w życie obecnie obowiązującego kodeksu karnego została – jak podkreśla się w literaturze – wprowadzona z powodu zdarzających się coraz częściej wypadków wydawania fałszywych opinii mających służyć za dowód w postępowaniu sądowym. Przyjmuje się, że kwestia fałszywej opinii występuje wówczas, gdy ocena wyrażona w opinii pozostaje w wyraźnej sprzeczności z rzeczywistym stanem rzeczy, z aktualnym stanem wiedzy w dziedzinie, której opina dotyczy, lub została oparta na wyraźnie błędnej metodzie badawczej. Opina mija się z prawdą, jeżeli biegły podaje w niej nieprawdziwe fakty, wyciąga z faktów wnioski wyraźnie niezgodne z kryteriami uznawanymi za niewątpliwe w dziedzinie, której opinia dotyczy, lub nie zamiesza w opinii istotnych wniosków wynikających z przeprowadzonych badań.

Odpowiedzialność cywilną biegłego za wydaną opinię przewidziano wprost w przepisach kodeksu spółek handlowych. W wypadku łączenia lub podziału spółek należy – zgodnie z art. 502 § 1 i art. 537 § 1 ksh – poddać badaniu przez biegłego plan połączenia lub podziału w zakresie poprawności i rzetelności. Biegłego wyznacza w tym celu – na wspólny wniosek spółek podlegających łączeniu albo uczestniczących w podziale – sąd rejestrowy (art. 502 § 2 i art. 537 § 2 ksh). Biegły odpowiada wobec łączących się spółek oraz ich wspólników lub akcjonariuszy oraz wobec wspólników uczestniczących w podziale za szkody wyrządzone z jego winy; w wypadku gdy biegłych jest kilku, ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 513 § 2 i art. 549 § 2 ksh).

Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. V CSK 479/14 spotkał się z aprobatą sądów powszechnych, czego potwierdzeniem były m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 03.11.2016 r., sygn. I ACa 1767/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 09.03.2018 r., sygn. I ACa 905/17 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 12.12.2018 r., sygn. I ACa 1394/16.

Jednakże pierwszym precedensowym orzeczeniem w tej materii był wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 listopada 2019 r. (sygn. akt V ACa 266/18), w którym prawomocnie zasądzono odszkodowanie od biegłego sądowego. W przedmiotowej sprawie powód domagał się zasądzenia od pozwanej biegłej odszkodowania za szkodę, jaką wyrządziła mu sporządzając fałszywą opinię dla potrzeb postępowania sądowego. W uzasadnieniu żądania powód podał, że jako inwestor był stroną umowy, na podstawie której wykonawca wykonywał prace budowlane w należącej do niego nieruchomości budynkowej, gdzie zamierzał prowadzić działalność gospodarczą. Z uwagi na to, że prace zostały wykonane niezgodnie ze sztuką budowlaną, powód odmówił odbioru obiektu i zapłaty wynagrodzenia, w następstwie czego wykonawca wystąpił na drogę sądową i zażądał zasądzenia wynagrodzenia wraz z odsetkami i kosztami procesu. Orzekający w tej sprawie Sąd Okręgowy oparł się na opinii pozwanej, która jako biegła wbrew faktom potwierdziła zgodność wygnanych prac ze sztuką budowlaną oraz projektem. W konsekwencji powództwo wykonawcy zostało uwzględnione w całości, oddalono natomiast powództwo wzajemne powoda, także jego apelacja została oddalona.

Rozstrzygając powyższy spór w wyniku złożonej apelacji, Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał odpowiedzialność cywilnoprawną biegłego, a powodowi – inwestorowi przyznał odszkodowanie wskazując, że „Nie ma żadnych wątpliwości, że biegły odpowiada za wadliwie sporządzoną opinię, niezależnie od tego czy działanie sądu podjęte w postępowaniu, dla potrzeb którego sporządzono opinię, było prawidłowe czy nie”. Konkluzja przywołanego orzeczenia sprowadzała się do następujących wniosków:

1) odpowiedzialność biegłego za wydaną opinię rozstrzygać należy w oparciu o zasady tzw. odpowiedzialności deliktowej (art. 415 i nast. kc),

2) delikt wyraża się w naruszeniu wymogów stawianym biegłym, tj. oczekiwania, że opinia zostanie sporządzona w sposób sumienny i bezstronny, a nadto w zgodzie z zasadami wiedzy i standardami obwiązującymi w danej dziedzinie,

3) biegły ponosi odpowiedzialność za wydaną opinię niezależnie od tego czy i jakie zastrzeżenia zgłosiły strony danego postępowania ustosunkowując się do tej opinii, ani jak sąd rozpoznający daną sprawę ocenił kwestię wiarygodności tej opinii,

4) dla samej możliwości pociągnięcia biegłego do odpowiedzialności cywilnej za uchybienia w zakresie opinii, bez znaczenia pozostaje ocena jego zachowania na gruncie karnoprawnym, tj. brak jest konieczności uprzedniego stwierdzenia, że opinia była fałszywa w rozumieniu art.233 § 4 kk,

5) chwilą decydującą dla powstania szkody w majątku strony poszkodowanej działaniem biegłego, pozostaje natomiast moment uprawomocnienia się wyroku wydanego w oparciu o sporządzoną opinię. Od tej także daty liczyć należy termin przedawnienia roszczenia przeciwko biegłemu.

Podstawa odpowiedzialności biegłego sądowego

Przyjmuje się, że kwestia fałszywej opinii występuje wówczas, gdy ocena wyrażona w opinii pozostaje w wyraźnej sprzeczności z rzeczywistym stanem rzeczy, z aktualnym stanem wiedzy w dziedzinie, której opina dotyczy, lub została oparta na wyraźnie błędnej metodzie badawczej. Opina mija się z prawdą, jeżeli biegły podaje w niej nieprawdziwe fakty, wyciąga z faktów wnioski wyraźnie niezgodne z kryteriami uznawanymi za niewątpliwe w dziedzinie, której opinia dotyczy, lub nie zamiesza w opinii istotnych wniosków wynikających z przeprowadzonych badań8.

Co do zasady, biegły sądowy może ponosić odpowiedzialność cywilną wobec osób trzecich tak za szkodę majątkową na zasadach ogólnych (art. 415 kc), jak i za szkodę niemajątkową polegającą przykładowo na naruszeniu dóbr osobistych (art. 24 i 448 kc), spowodowaną wydaniem nierzetelnej opinii w postępowaniu sądowym9 . Może się także zdarzyć, że biegły wykracza poza cel i niezbędny zakres zleconej mu opinii, wyrażając oceny, bądź używając sformułowań nieuzasadnionych przedmiotem i potrzebami tego postępowania sądowego i w ten sposób narusza dobra osobiste osoby, której dotyczą. W takiej sytuacji możliwość odpowiedzialności cywilnej biegłego wydaje się tym bardziej oczywista10.

Niemniej jednak należy mieć na uwadze, że czym innym jest odpowiedzialność biegłego za końcowy efekt jego pracy, czyli opinię, a czym innym odpowiedzialność za wyrok oparty na tej opinii. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że biegły sądowy możne ponosić odpowiedzialność deliktową wobec osób trzecich za szkodę spowodowaną wydaniem nieprawdziwej (nierzetelnej) opinii w postępowaniu sądowym. Jego odpowiedzialność jest niezależna od przewidzianej w art. 4171 § 2 kc odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, którą spowodował prawomocny wyrok, wydany z wykorzystaniem wadliwej opinii sądowej, uznany za niezgodny z prawem11.

Za dopuszczenie się stworzenia nierzetelnej opinii biegły może narazić się na odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu czynu niedozwolonego w rozumieniu przepisów prawa cywilnego (art. 415 i n. kc) oraz na odpowiedzialność karną za przestępstwo typizowane w postaci przedstawienia fałszywej opinii, mającej służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu (art. 233 § 4 kk).

Termin przedawnienia roszczenia

Dla przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej biegłego sądowego konieczne jest zakwalifikowanie określonego zachowania biegłego jako bezprawnego, faktu poniesienia szkody i jej wysokości oraz ustalenie, że zachodzi normalny (adekwatny) związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem biegłego a powstałą szkodą.

Istotne że, kolejność badania przez sąd tych przesłanek nie może być dowolna. W pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie działania (zaniechania), z którego, jak twierdzi poszkodowany, wynikła szkoda oraz dokonanie oceny jego bezprawności i zawinienia sprawcy, następnie ustalenie czy wystąpiła szkoda i jakiego rodzaju. Dopiero po stwierdzeniu, że obie te przesłanki zachodzą, możliwe jest zbadanie istnienia między nimi normalnego związku przyczynowego12.

Co do zasady roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. W przypadku roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z przestępstwa termin przedawnienia roszczenia wynosi 20 lat, licząc od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany nierzetelną opinią dowiedział się o szkodzie. Natomiast w przypadku odpowiedzialności karnej, termin przedawnienia wynosi 15 lat.

Podsumowanie

Biegły odpowiada osobiście wobec osób trzecich za wykonywane przez siebie czynności i fakt, iż wydanie opinii biegłemu zleca sąd, nie oznacza, że biegły zostaje zwolniony z tej odpowiedzialność. W konsekwencji możliwe jest pociągniecie biegłych sądowych do odpowiedzialności odszkodowawczej za szkody poniesione przez strony postępowania na skutek wydania nierzetelnych opinii, jeżeli zachodzi związek przyczynowy pomiędzy powstałą szkodą a bezprawnym zachowaniem biegłego. Każdorazowo odpowiedzialność tę należy badać indywidualnie.

_____________________________

1 K. Knoppek, E. Jaśkiewicz, Ocena projektu ustawy o biegłych sądowych – uwagi de lege lata i de lege ferend [w:] Polski Proces Cywilny, 2/2015, s. 173

2 T. Widła, Biegły sądzony [w:] Biegły w sądzie, Konferencja w 40. rocznicę śmierci prof. J. Sehna, Kraków 2005, s. 88.

3 Wyrok SN z 25 listopada 2005 r. (V CK 396/05, Pr. Bank. 2006, nr 11, s. 16).

4 K. Łoś, Ubezpieczenie OC biegłego sądowego [w:] Nieruchomości, Wyd. C.H. Beck 6/2008.

5 Kodeks karny w brzmieniu Art. 233 § 4 Kto, jako biegły, rzeczoznawca lub tłumacz, przedstawia fałszywą opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie mające służyć za dowód w postępowaniu określonym w § 1, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

6 Art. 502. § 1 Kodeksu karnego: Wyrokiem nakazowym można orzec karę ograniczenia wolności lub grzywnę w wysokości do 100 stawek dziennych albo do 200 000 złotych.

7 Art. 537. KSH Badanie przez biegłego planu podziału spółki § 1. Plan podziału należy poddać badaniu biegłego w zakresie poprawności i rzetelności.

8 Wyrok SN z 29 maja 2015 r., V CSK 479/14, LEX nr 1793715.

9 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2015 r. V CSK 479/14.

10 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 9.03.2018 r., I ACa 905/17, LEX nr 2558930.

11 Wyrok Sądu Najwyższego z 29 maja 2015 r., V CSK 479/14, LEX nr 1793715.

12 Wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 lipca 2012 r., II CSK 648/11, Lex nr 1215614; z dnia 18 kwietnia 2001 r. I PKN 361/00, OSNP 2003/3/62.

Magdalena Mączka

Radca prawny/Legal manager. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz University of West Bohemia in Pilsen. Członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie. Specjalizuje się w prawie gospodarczym oraz prawie spółek. Doradza naszym klientom w procesach restrukturyzacji przedsiębiorstw (przekształcenia, podziały, połączenia spółek) oraz przy transakcjach M&A. Posiada także bogate doświadczenie w bieżącej obsłudze prawnej podmiotów gospodarczych, w szczególności w zakresie prawa korporacyjnego i umów cywilnoprawnych.

Nasze publikacje

rbiuletyn

 

lipiec-wrzesień 2023

RB Biuletyn numer 44

pobierz magazyn

Nasze publikacje

rb restrukturyzacje             russellbedford             rbdombrokersi